مروری بر انواع هواپیماهای جنگی

تالیف: اصغر ناصری ([e-mail]) - تیرماه 1391

این مقاله مروری بر انواع هواپیماهای جنگی یا combat aircrafts دارد. منظور ازهواپیمای جنگی آن نوع هواپیمایی است که در عملیات نظامی شرکت مستقیم داشته و با خود سلاح حمل می کند. برای تالیف این مقاله از منابع متعدد استفاده شده که فهرست برخی از آنها در انتهای مقاله ذکر شده است. 

برای مطالعه متن کامل مقاله روی ادامه مطلب کلیک کنید.

1. جنگنده برتری هوایی یا air superiority fighter 

جنگنده برتری هوایی یک هواپیمای جنگی پیشرفته است که ماموریت اصلی آن کسب برتری هوایی و کنترل آسمان بر فراز منطقه جنگی دشمن می باشد. این نوع هواپیما باید دارای مانورپذیری بالا و قابلیت نبرد هوایی نزدیک (dogfight) باشد. همچنین باید دارای موشک های کوتاه برد مانند موشک های مادون قرمز باشد که امکان هدف قراردادن هواپیمای دشمن در فاصله ای از 200 متر تا چند کیلومتر را داشته باشند. بیشتر این هواپیماها دارای توپهای سنگین با قدرت آتش بالا هستند تا بتوانند از فواصل بسیار نزدیک به دشمن حمله کنند. این گونه از جنگنده ها به اصطلاح باید قادر به درگیری در محدوده دید چشمی یا Within Visual Range باشند.  

 

معروفترین هواپیماهای برتری هوایی آمریکایی در طول تاریخ - به ترتیب از بالا: 

P-51, F-16, F-15, F-22

یکی از موثرترین سیستم های مورد استفاده در نبردهای نزدیک، سیستم جستجو و ردیابی مادون قرمز (IRST) است که با استفاده از یک گیرنده تابش مادون قرمز، به آشکارسازی و ردیابی اهداف دشمن می پردازد. با ابداع سنسورهای دوبعدی که در دو بعد عمودی و افقی به دریافت تابش های مادون قرمز می پردازند، این سیستم می تواند اهدافی را تا فاصله چند کیلومتری آشکارسازی کند. هواپیمای جنگی باید ابتدا خود را به محدوده حضور هواپیمای دشمن رسانده و سپس با ردیابی آن با سیستم IRST از موشک های ردیابی مادون قرمز یا توپ خود برای حمله استفاده کند. موشک های مادون قرمز با استفاده از حرات ساطع شده از موتور هدف پرنده در فاصله نزدیک به ردیابی و حرکت بسوی آن می پردازند. 

  

سوخوی 27 جنگنده برتری هوایی روسیه که معادل F-15 Eagle تصور می شود

اما یکی از برترین ویژگی های سیستم IRST غیرفعال بودن یا Passive بودن آن است. بدین معنی که این سیستم بر خلاف رادار دارای تشعشع الکترومغناطیسی نیست و در نتیجه غیرقابل آشکارسازی است. بنابراین در حالی که  هواپیمای مجهز به IRST هدف را می بیند، خود از دید رادار هدف پنهان است. 

روسیه در سالهایی که از فناوری رادارگریز یا stealth عقب ماند، روی سیستم ردیابی حرارتی سرمایه گذاری زیادی کرد. اثر الکترومغناطیسی یک هواپیما روی صفحه رادار دشمن را می توان کاهش داد ولی در هر صورت هر هواپیمای متحرک در هوا تولید حرارت می کند که قابل آشکارسازی است. 

2. شکاری رهگیر یا Interceptor 

شکاری رهگیر هواپیمایی است که دارای سرعت زیاد و نرخ صعود بالاست و می تواند خود را در مدت کمی به محل ملاقات با هواپیمای دشمن بویژه از نوع بمب افکن یا شناسایی برساند و آنرا از راه دور با استفاده از موشک های هدایت شونده شکار کند. هواپیماهای رهگیر در دوران جنگ سرد برای مقابله با تجاوز هوایی دشمن در هر دو بلوک شرق و غرب توسعه زیادی یافتند.

سرعت بالا، تسلیحات قدرتمند و رادار دوربرد از جمله مشخصات عمومی این نوع جنگنده ها بوده است. 

یکی از معروفترین شکاری های رهگیر در تاریخ جنگ سرد، MiG-25 شوروی بوده است. این جنگنده با سه ماخ سرعت و سقف پرواز بیش از 30 کیلومتر بالاتر و سریعتر از هر هواپیمای جنگی دیگری می توانست پرواز کند ولی مانورپذیری بسیار کم از معایب آن بشمار می رفت. نسل بعدی این هواپیما یعنی MiG-31 از توانمندی بیشتری برخوردار است و هنوز از جنگنده های اصلی نیروی هوایی روسیه محسوب می شود. 

تا مدتها شکاری رهگیر برتر بلوک غرب F-14 Tomcat با رادار افسانه ای AN/AWG-9 و موشک دوربرد فونیکس محسوب می شد. ظهور موشک های قاره پیما و کاهش اهمیت نقش بمب افکن ها به نوبه خود از اهمیت هواپیماهای شکاری رهگیر کاست. 

 

اف ۱۴ نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران 

3. هواپیمای پشتیبانی هوایی نزدیک یا Close Air Support  

پشتیبانی نزدیک هوایی یا Close Air Support یعنی عملیات هوایی علیه نیروهای دشمن که به فاصله نزدیکی از نیروهای خودی قرار دارند. هدف این گونه عملیات، کاهش تهدید از جانب نیروهای دشمن و بازکردن راه پیشروی نیروهای خودی است که بطور ناگهانی مورد هجوم دشمن قرار گرفته اند. 

پشتیبانی نزدیک هوایی نیاز به هماهنگ سازی کامل با نیروهای زمینی دارد. این هماهنگ سازی معمولا توسط واحدهایی ویژه همچون دیده بانی مشترک آتش (JFO) انجام می شود. 

نیروهای زمینی یک ارتش بدون پشتیبانی هوایی قادر به پیشروی در منطقه جنگی نخواهند بود. پشتیبانی هوایی موثر می تواند هرگونه مانعی بر سر راه پیشروی نیروهای زمینی خودی از قبیل آرایش تانک های دشمن، توپخانه و راکت اندازها را از بین ببرد. همچنین خطر محاصره و پاتک ناگهانی توسط پشتیبانی نزدیک هوایی مناسب از بین خواهد رفت. 

تاریخچه پشتیبانی هوایی 

تاریخ عملیات پشتیبانی هوایی به جنگ جهانی او باز می گردد. آلمانها از جنگنده بمب افکن های ابتدایی آن زمان برای حمایت از نیروهای خود استفاده می کردند. گرچه هواپیماهای جنگی آن زمان قدرت آتش کافی نداشتند، لیکن اثر روانی آنها بر نیروهای دشمن بسیار جدی بود. 

 

یونکرس جی آی یکی از اولین جنگنده های بکار رفته در عملیات پشتیبانی نزدیک هوایی 

در فاصله سالهای بین جنگ جهانی اول و دوم، قدرت های بزرگ به اهمیت پشتیبانی نزدیک هوایی پی بردند. هواپیمای Curtis SBC Helldiver یک بمب افکن شیرجه رو بود که با استفاده از شیرجه تند روی هدف می توانست بمباران دقیقتری انجام دهد ضمن اینکه هدفگیری هواپیمای شیرجه رو توسط توپهای ضدهوایی مشکلتر بود. این هواپیما در فاصله سالهای 1938 تا 1943 در خدمت نیروی هوایی ارتش آمریکا بود و بعدا با نمونه های پیشرفته تری مانند SBD Dauntless جایگزین گردید. 

نیروی هوایی آلمان موسوم به لوفت وافه با نگاهی به تجارب کشورهای دیگر، به توسعه هواپیمای معروف خود به نام یونکرس جی 87 اشتوکا پرداخت که نقش مهمی در پیشروی برق آسای نیروهای هیتلری در ماه‌های اولیه جنگ جهانی دوم داشت. این بمب افکن شیرجه رو با صدای ناشی از سیرن های خود بر تن نیروهای رقیب رعشه می افکند و در نبردهایی مانند نبرد بریتانیا و بالکان بسیار موفق عمل کرد. 

 

بمب افکن سبک اشتوکا 

جنگ ویتنام 

آمریکا در جنگ ویتنام از هواپیماهای مختلفی برای پشتیبانی نزدیک هوایی استفاده می کرد که یکی از نمونه های موفق آن A-37 Dragonfly بوده است. این هواپیما دارای ساختاری صلب و با دوام بوده و با قابلیت مانور بالا و پرواز از ارتفاع پایین می توانست از تیررس آتشبار ضدهوایی دشمن بگریزد. در طول جنگ ویتنام تنها 12 فروند از این جنگنده ضربتی سبک سرنگون شدند. 

 

در این جنگ از هواپیمای ضربتی AC-130 نیز برای حمله به ستونهای نیروهای ویتنام شمالی استفاده وسیعی شد. این هواپیمای جنگی دارای ٤ مقر مختلف برای توپ‌های ٢٠، ٤٠ و ١٠٥ میلی متری در پهلوی بدنه خود می باشد که آنرا شبیه یک کشتی توپدار کرده است. این هواپیما با پرواز بر فراز مواضع زمینی دشمن می تواند از هوا آتش توپخانه مرگباری را بر روی آنها ارسال کند. در جنگ ویتنام، ‌این هواپیماها توانستند بیش از ١٠٠٠٠ کامیون نیروهای ویتنام شمالی را از بین برده و ضربات زیادی به سیستم های دفاع هوایی آنها وارد کنند. از این هواپیما در جنگ های گرانادا، پاناما، عملیات طوفان صحرا در عراق و عملیات ناتو علیه صربستان در بوسنی هرزگوین استفاده موثری شده است. 

  

 AC-130 Spectre

جنگ های مدرن 

در جنگ های مدرن بهره گیری از مهمات دقیق می تواند هر هواپیمای جنگی را در خدمت عملیات پشتیبانی نزدیک در آورد. لیکن هواپیمای ضربتی A-10 Thunderbolt یکی از عالی ترین هواپیماها برای پشتیبانی نزدیک بشمار می رود.

ای-١٠ تاندربولت ٢ (A-10 Thunderbolt II) یک هواپیمای جت تک سرنشین و دو موتوره است که توسط کمپانی فیرچایلد ریپابلیک برای نیروی هوایی آمریکا ساخته شده است. وظیفه اصلی آن تدارک پشتیبانی هوایی نزدیک برای نیروهای زمینی با حمله به تانک‌ها، خودروهای زرهی و سایر اهداف زمینی دشمن می‌باشد. همچنین می‌تواند نقش محدودی در حملات هوایی بازدارنده ایفا کند. 

 

این هواپیما اولین پرواز خود را در ١٠ می ١٩٧٢ انجام داد. اولین اسکادران از این هواپیماها در سال ١٩٧٧ به خدمت نیروی هوای ارتش آمریکا درآمد.

ای-١٠ به علت بالهای مستقیم و پهن خود و نوک به پایین برگشته آنها، دارای توانایی مانور فوق‌العاده‌ای در سرعتها و ارتفاع کم می‌باشد. این بالها امکان نشست و برخاست از باندهای کوتاه نزدیک میدان جنگ را نیز به این هواپیما می‌دهند. این هواپیما می‌تواند به مدت طولانی در ارتفاع ٣٠٠ متری پرواز کند. دود خارج شده از اگزوز موتورها از بالای دم افقی این هواپیما عبور می‌کند که این امر گرما و اشعه مادون قرمز ساتع شده از موتورها را کاهش می‌دهد، در نتیجه ردگیری آن برای موشک‌های ضدهوایی را دشوار می‌سازد. 

صفحات پوسته‌ای ای-١٠ بطور یکپارچه و با استفاده از ماشین‌های کنترل عددی ماشینکاری می‌شوند، بطوریکه تراورس‌های عمودی بین دو صفحه بال با پوسته آن یکپارچه هستند. این امر هزینه ساخت را کاهش می‌دهد و بر استحکام بدنه هواپیما بطرز قابل ملاحظه‌ای می‌افزاید. همچنین از مشکل آب بندی و اتصالات نیز می‌کاهد. هیچ باری بر روی پوسته بال و بدنه اعمال نمی‌شود، در نتیجه صفحات آسیب دیده براحتی قابل جایگزینی هستند. استحکام بدنه هواپیما باعث شده است که در  بین خدمه نیروی هوایی آمریکا به ”تانک پرنده“ معروف شود. 

اسلحه ممتاز این هواپیما توپ هفت لوله آن به نام Avenger می باشد که مجهز به برجک گردان است. این توپ می‌تواند تا ٤٢٠٠ گلوله در دقیقه شلیک کند. تنها شش گلوله این توپ برای نابودکردن یک تانک زره‌پوش کافی است. دقت این توپ نیز فوق‌العاده است و می‌تواند ٨٠ درصد گلوله‌های خود را در یک دایره به قطر ٦ متر از فاصله ١.٥ کیلومتری شلیک کند. 

اسلحه دیگر این هواپیما موشک هوا به زمین ای جی ام ٦٥ ماوریک آن می‌باشد. معمولا دوموشک هوا به هوای سایدویندر نیز برای محافظت از خود حمل می‌کند.

این جنگنده برای اولین باردر جنگ خلیج فارس در ١٩٩١ وارد میدان کاروزار واقعی شد و توانست بیش از ١٠٠٠ تانک، ٢٠٠٠ خودروی نظامی و ١٢٠٠ ادوات جنگی دیگر نیروهای عراقی را نابود کند. دو هلی‌کوپتر عراقی نیز با توپ آونجر این هواپیماها سرنگون شدند. تنها هفت عدد از این هواپیماها در طول جنگ سرنگون شدند که از عدد تخمین زده شده بسیار کمتر بود. در حالیکه جنگنده‌های مدرنتر نیروی هوای آمریکا به علت دود ناشی از سوختن چاه‌های نفت کویت قادر به ردیابی اهداف زمینی نبودند، این هواپیما با پرواز در ارتفاع کم و دید چشمی مستقیم خلبان، کارای بسیار بالاتری در حمله به اهداف زمینی از خود نشان داد. احتمال می رود که این هواپیما تا سال ٢٠٢٨ در خدمت ارتش آمریکا باقی بماند. 

4. بمب افکن یا Bomber 

بمب افکن یعنی هواپیمایی نظامی که قادر به حمل مقادیر زیادی بمب و تسلیحات حمله به اهداف زمینی باشد. این گونه هواپیمای نظامی برای وارد ساختن صدمات کاری به نیروی زمینی دشمن یا تضعیف توان رزمی آن از طریق از بین بردن تاسیسات زیربنایی بکار می رود. 

برای مطالعه بیشتر در این موضوع می توانید به پست های زیر مراجعه کنید. 

1. سیر تحول بمب افکن های استراتژیک روسیه 

2. برترین بمب افکن های تاریخ