ماده چیست؟ مفهومی ساده و در عین حال غامض

 

کمی بیش از یک سوم کائنات – یعنی حدود 31 درصد – از ماده ساخته شده است. محاسبات جدید ما را به این عدد رسانده است. ستاره شناسان از مدتها پیش بر این باور بوده اند که چیزی به غیر از ماده ملموس بیشتر واقعیت دنیای پیرامون ما را می سازد. پس در این صورت، ماده دقیقا چیست؟

یکی از نکات برجسته نظریه نسبیت خاص اینشتاین این است که ماده و انرژی قابل تفکیک نیستند. تمامی اجرام دارای انرژی ذاتی هستند. این معنای معادله مشهور اینشتاین E = mc² است. وقتی کیهان شناسان عالم هستی را وزن کردند، هم جرم و هم انرژی را با هم اندازه گرفتند. و 31 درصد این مقدار برابر ماده موجود در هستی است، چه مشهود باشد یا نامشهود.

این اختلاف کلیدی است: تمامی ماده یکسان نیست. مقدار کمی از آن اشیایی را می سازد که می‌توانیم ببینیم یا لمس کنیم. عالم از نمونه هایی ماده که بسیار شگفت تر هستند پر شده است.

ماده چیست؟

وقتی به ماده فکر می کنیم، ممکن است اشیایی را تصور کنیم که قادر به مشاهده آنها هستیم یا شاید اجزای ساختمانی بنیادی ماده، یعنی اتمها را در نظر آوریم.

مفهوم اتم در طی سالها تکامل یافته است. اندیشمندان در طول تاریخ ایده های مبهمی درباره قابلیت تقسیم هستی به اجزای بنیادی داشته اند. اما ایده نوین درباره اتم به جان دالتون نسبت داده می شود. در 1808 این دانشمند بزرگ بریتانیایی این ایده را مطرح کرد که ذرات نادیدنی ماده را می سازند. مواد بنیادی مختلفی به نام عنصرها از اتمهایی با اندازه، جرمها و خواص متفاوت ساخته شده اند.

طرح دالتون مبتنی بر 20 عنصر بود. با ترکیب این عناصر ترکیبات شیمیایی پیچیده تر ساخته می شوند. هنگامی که شیمی دان روسی دیمیتری مندلیف یک جدول تناوبی اولیه در سال 1869 ساخت، 63 عنصر را فهرست کرد. امروزه ما 118 عنصر را می شناسیم.

اما ای کاش موضوع به همین سادگی بود. از ابتدای قرن بیستم فیزیکدانان دانسته اند که اجزای سازنده ریزتری درون اتم در گردش اند: الکترونهای سرگردان با بار منفی و هسته های چگالی که از پروتونهای مثبت و نوترونهای خنثی ساخته شده اند. اکنون می دانیم که هر عنصر دارای تعداد ثابتی پروتون در هسته اتمهای خود است.

به مرور زمان باز هم بر پیچیدگی تصویر ما از ماده افزوده شد. تا اواسط قرن بیستم فیزیکدانان به این واقعیت پی بردند که پروتونها و نوترونها نیز از ذرات ریزتری به نام کوارکها ساخته شده اند. به بیان دقیق تر، پروتونها و نوترونها هرکدام از سه کوارک ساخته شده اند: نوعی پیکربندی که فیزیکدانان به آن باریون ها می گویند. به این دلیل ماده ای که از پروتونها و نوترونها ساخته شده است ماده باریونیک نامیده می شود.

ماده ای شگفت در آسمان

در جهان پیرامون، ماده باریونیک به یکی از چهار نوع یافت می شود: جامد، مایع، گاز و پلاسما.

اما بازهم ماده به این سادگی نیست. تحت شرایطی شدید، ماده می تواند اشکال شگفت تری به خود بگیرد. در فشارهایی به قدر کافی بالا مواد می توانند به صورت مایع ابربحرانی موجود باشند که همزمان هم مایع و هم گاز است. در دماهایی بسیار پایین اتمهای متعددی ممکن است به هم بچسبند و عصاره موسوم به بوز-اینشتاین را بسازند. این اتمها به صورت یک پیکره واحد عمل می کنند و به تمامی شیوه های کوانتومی مختلف رفتار می‌کنند.

این مواد غریب منحصر به محیط های آزمایشگاهی نیستند. فقط به ستاره های نوترونی نگاه کنید: هسته های آنها که هنوز نمرده است به قدری جسیم نیستند که بتوانند در هنگام انفجار ابرنوستاره ای به شکل سیاهچاله فروریزند. در عوض هسته های آنها به درون رمبیده و نیروهای سهمگین گرانشی هسته های اتمها را از هم می گسلند و با جذب الکترونها توسط پروتونها و تبدیل آنها به نوترونها، توپ غول آسا و بسیار فشرده ای از نوترون ساخته می‌شود. یک قاشق از ماده این ستارگان نوترونی می تواند یک میلیارد تن وزن داشته باشد.

بطور بالقوه صدها میلیون ستاره نوترونی تنها در کهکشان راه شیری وجود دارد. دانشمندان بر این باورند که در اعماق این ستاره های نوترونی فشار و دماهایی چنان بالا وجود دارند که نوترونها از هم گسیخته شده و کوارکها آزاد می شوند.

فیزیکدانها برای شناخت رویدادهای نخستین پیدایش عالم به مطالعه ستارگان نوترونی م یپردازند. ماده ای که پیرامون خود می بینیم از ابتدا وجود نداشته است، بلکه پس از مهبانگ پدید آمده است. پیش از اینکه اتمها شکل بگیرند، پروتونها و نوترونها در سراسر عالم شناور بودند. حتی زودتر، پیش از آن که پروتون یا نوترونی درکار باشد تنها یک دوغاب ابرداغ از کوارک ها وجود داشت. دانشمندان می توانند این وضعیت را به گونه‌ای در شتاب دهنده‌های ذرات دوباره خلق کنند.  اما این وضعیت تنها کسری از ثانیه پایدار مانده و بسرعت ناپدید می شود. این وضعیت را با حالت دائمی درون یک ستاره نوترونی نمی توان یکسان دانست. اینجا آزمایشگاهی است که برای همیشه موجود است.

ماده در طرح فراگیر کائنات

در طی چند دهه گذشته، ستاره شناسان روشهای متعددی برای درک پارامترهای بنیادین کائنات ابداع کرده اند. آنها ساختار بزرگ مقیاس کائنات را بررسی کرده و نوسانات طریفی در چگالی ماده مشهود شناسایی کرده اند. آنها می توانند ببینند گرانش چگونه مسیر نور عبوری را تغییر می دهد.

یک روش ویژه برای اندازه گیری چگالی ماده – یعنی نسبت ماده مشهود و نامشهود سازنده کائنات- ثبت تابش مایکروویو پس زمینه کیهانی ناشی از مهبانگ است. از سال 2009 تا 2013 رصدخانه پلانک مووسه فضایی اروپا این تابش پس زمینه را مورد کاوش قرار داده تا بهترین محاسبه از چگالی ماده را در اختیار دانشمندان قرار دهد: 31 درصد کائنات از ماده ساخته شده است.

تازه ترین پژوهش ها از فن متفاوتی به نام رابطه غنای جرم (mass-richness relation) استفاده می کند که با بررسی خوشه های کهکشانی و شمارش تعداد کهکشان ها در هر خوشه برای محاسبه جرم هر گروه و مهندسی معکوس چگالی ماده استفاده می کند. این فن جدید نیست لیکن هنوز تا حدی خام و پالایش نایافته است.

باز هم یادآوری می کنیم: موضوع به این سادگی نیست. تنها بخش کوچکی، حدود 15 درصد از ماده یا 3 درصد از کائنات، قابل مشاهده است. مابقی، به باور دانشمندان عبارت از ماده تاریک است. ما می توانیم موجک هایی که ماده تاریک در گرانش به جا می گذارد آشکارسازی کنیم. اما نمی توانیم آن را بطور مستقیم مشاهده کنیم.

در نتیجه، درباره ماهیت ماده تاریک مطمئن نیستیم. برخی دانشمندان بر این باورند که ماده تاریک از نوع ماده باریونیک است اما به شکلی که ما بسادگی نمی توانیم ببینیم: شاید سیاهچاله هایی باشد که در ابتدای پیدایش کائنات پدید آمده اند. سایرین بر این بارند که ماده تاریک از ذراتی تشکیل شده که با ماده معمولی بندرت واکنش می‌کنند. ممکن است مخلوطی از هر دو نوع باشد. برخی دانشمندان نیز وجود ماده تاریک را به کلی منکر می‌شوند.

اگر ماده تاریک وجود داشته باشد، ممکن است آن را با نسل جدیدی از تلسکوپها ببینیم، مانند eROSITA، رصدخانه Rubin، تلسکوپ فضایی نانسی گریس رومن و اقلیدس که می تواند حتی بخش های بزرگتریمده اندآ

 از عالم را رصد کرده و کهکشان های متنوع تری را ببیند. این ابزارهای مدرن درک ما از کل عالم را تغییر خواهند داد.

منبع: Popular Science

فوتون های پنهان می توانند نوری بر ماده تاریک رازآمیز بیافکنند

یک روش جدید می تواند به دانشمندان کمک کند نوری بر رازآمیزترین ماده عالم بیافکنند: با جستجوی یک داوطلب خاص ماده تاریک، یعنی فوتونهای تاریک.

ماده تاریک حدود 85 درصد محتوای ماده عالم را می سازد، با این وجود این ماده با نور، برهمکنش بسیار ضعیفی دارد و عملا غیرقابل مشاهده است. این حقیقت که، بنظر می رسد ماده تاریک برهمکنش الکترومغناطیسی با مواد دیگر ندارد به این معناست که نمی تواند از اتمهای سازنده ماده معمولی که ستارگان، سیارات یا بدن ما را می سازند ساخته شده باشد.

راز ماده تاریک مساله غامضی برای دانشمندان است، زیرا معنای آن این است که ماده ای که قادر به دیدن آن هستیم تنها 15 درصد دنیا را می سازد و تازه انرژی موجود در کیهان را بحساب نیاورده ایم. از این روست که باید به دنبال اشکال عجیب تری از ماده بود.

فوتونهای عادی ذرات بدون جرمی هستند که نور را می سازند اما فوتونهای تاریک دارای جرم هستند. جرم آنها بیست مرتبه کمتر از الکترون است. این ماهیت بسیار سبک آنهاست که از آنها کاندیدای خوبی برای ماده تاریک می سازد و آشکارسازی آنها را سخت تر می کند.

فوتونهای تاریک برهمکنش ضعیفی با فوتونهای عادی دارند بنابراین می توانند نقشی در گرم کردن عالم نخستین داشته باشند. این عمل می تواند توضیح دهد که چرا تار کیهانی، یعنی ساختار بزرگ مقیاسی در عالم که کهکشان ها را به هم پیوند می دهد وقتی توسط تلسکوپ فضایی هابل کشف شد، داغتر از مقدار پیش بینی شده بود.

یک تیم تحقیقاتی با استفاده از آمپلی فایرهای کوانتومی توانسته اند روشی برای شکار فوتونهای تاریک توسط رادیوتلسکوپ پروژه SHUKET بیابند. جستجوی آنها در محدوده دمایی منهای 272.9 و منهای 273.149 درجه یعنی تنها اندکی بالاتر از پایین ترین دمای ممکن – صفر مطلق – صورت می پذیرد. این محدوده دمایی سطح پایین ترین سیگنال قابل جستجو را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد. اگر این جستجو به نتیجه برسد یکی از بزرگترین رازهای عالم فیزیک از پرده برون خواهد افتاد.

منبع:

https://news.yahoo.com/hidden-photons-could-shed-light-200051904.html

با کلیک بر روی برچسب های پایین این صفحه مقالات مرتبط با ماده تاریک را مطالعه کنید.

---

هزارمین پست وبلاگ دنیای علم و تکنولوژی

مطلبی که مطالعه کردید هزارمین پست وبلاگ من بوده است. از تمامی دو میلیون و نود و دو هزار و سیصد و پنجاه بازدید کننده گرامی که در طول 18 سال فعالیت این وبلاگ از آن بازدید کرده اند سپاسگزارم. یکی از صمیمانه ترین پیامهای دریافتی را در اینجا بازنشر می کنم:

سلام
آقا ما از اوایل دهه 90 یه روز تو وب می‌گشتیم و خیلی هم علاقه‌مند بودیم اتفاقی به وبلاگی با عنوان دنیای علم و تکنولوژی برخورد کردیم که از اون روز برای من تبدیل شد به یکی از بهترین وبلاگ‌های تو اینترنت و نگم که چه قدر خاطره از وبلاگ شما دارم و مخصوصا مقالات نظامی که منو با دنیای میلیتاری آشنا کرد و دنبال میلیتاری رفتیم
نگم که هی با گذر زمان و بزرگتر شدن وقتمون گرفته شد و درس و ... ریخت رو سرمون و یهو دیدیم بزرگ شدیم و اون وبلاگ رو فراموش کردیم و اون زمان هم قالب جذابی داشت نه الان که دیکتاتور طور بلاگ‌اسکای فقط یه نوع قالب داره ... و الان یادم اومد جستجو کنم آیا هنوز پابرجاست و وقتی که وبلاگ رو دیدم خیلی خوشحال شدم و باید بگم یک دنیا، یک دنیا به وسعت کل هستی از شما متشکرم بابت اداره این وبلاگ و نوشتن و آموزش دادن  خیلی مدیون شما هستم تشکر فراوان 

با آرزوی سلامتی و موفقیت مدام برای همگی شما دوستان و همراهان.

تلسکوپ فضایی اقلیدس در شکار ماده و انرژی تاریک

چهار شنبه 28 ژوئن 2023

این تصویر از آینه 1.2 متری اصلی تلسکوپ فضایی اقلیدس در طی مونتاژ و تست گرفته شده است.

تلسکوپ فضایی اقلیدس که توسط موسسه فضایی اروپا ساخته شده، در روز شنبه 1 جولای از کیپ کاناورال فلوریدا در آمریکا به فضا پرتاب خواهد شد. این فضاپیما به تلسکوپ فضایی جیمز وب در نقطه لاگرانژ 2، واقع در 1.5 میلیون کیلومتری زمین ملحق خواهد شد تا به بررسی شواهد انرژی تاریک و ماده تاریک با مطالعه توزیع کهکشان ها در جهان دوردست بپردازد.

ماده تاریک، ماده ای نادیدنی است که بیش از 80 درصد کل ماده تشکیل دهنده جهان را می سازد و ستاره شناسان بر این باورند برای معنا پیدا کردن وضعیت کنونی جهان باید وجود داشته باشد. تنها از روی نیروهای گرانشی شکل دهنده عالم می توان به وجود ماده تاریک پی برد. انرژی تاریک در سوی دیگر، مشابه نیروی نادیدنی است که باعث گسترش عالم می شود. اقلیدس شش سال فرصت خواهد داشت به این پرسش پاسخ دهد که آیا این دو نیروی رازآمیز واقعا وجود دارند یا نه.

منبع:

https://www.space.com/34-image-day.html

---

دستیار پژوهش در انجام پروژه های دانشگاهی

با بهترین کیفیت و ارزانترین قیمت

شمار ه پیامک: 09360771981

---

راز ماده تاریک می‌تواند در حلقه‌های اینشتاین نهفته باشد

ممکن است پژوهشگران یک گام به شناسایی ماهیت ماده تاریک نزدیک شده باشند، این دانش از مطالعه مواردی غیرعادی از لنزهای گرانشی بدست آمده که توسط هاله های ماده تاریک احاطه کننده کهکشان های دوردست ایجاد شده است.

اجرام بزرگ باعث خمیده شدن نور و تشکیل حلقه‌های عجیب اینشتاین و اشکال گرانشی دیگری می‌شوند. پژوهشگران بر این باورندکه ماده تاریک حدود 85 درصد ماده تشکیل دهنده عالم را می سازد. اما در حالی که آثار گرانشی این ماده بروشنی قابل مشاهده است، دانشمندان ایده ای در ورد مکان حضور ماده تاریک و ماهیت واقعی آن ندارند. این سردرگمی توسط این واقعیت ایجاد می‌شود که ماده تاریک نور یا هیچ شکلی از تابش الکترومغناطیسی از خود مانند ماده باریونیک (ماده معمولی ساخته شده از ذرات بنیادی) ساتع نمی‌کند.

از قرن نوزدهم که نظریه ماده تاریک برای اولین بار مطرح شد، دانشمندان گمانه زنی های متعددی درباره ماهیت آن ارائه کردند. لیکن در حال حاضر جامعه علمی دو نظریه داوطلب برای این ماده دارد: ذرات جسیم با برهم کنش ضعیف (WIMPs) که طبق پیش بینی ها بسیار شبیه سایر ذرات عمل می کنند؛ و آکسیون ها، ذرات بسیار خردی که به واسطه تداخل کوانتومی بسیار شبیه امواج عمل می کنند. اما با وجود سالها آزمایش در شتاب دهنده‌های ذرات، نه WIPM ها و نه آکسیون ها کشف نشده اند.

در مطالعه جدیدی که 20 آوریل سال جاری در نشریه Nature Astronomy منتشر شده است، پژوهشگران با تحلیل اشیاء غیرعادی ناشی از لنزهای گرانشی سعی در یافتن ماهیت ماده تاریک کرده اند (پدیده لنز گرانشی به نظریه نسبیت عام اینشتاین اشاره دارد که طبق آن مسیر نور هنگام عبور از اجرام عظیمی مانند سیاهچاله ها و کهکشان ها خمیده شده و این اجرام همانند لنز عمل می کنند، بنابراین موجب بزرگنمایی ستارگان دوردست تر می شوند - مترجم). این اشیاء ناشی از لنز گرانشی، اجرام بسیار دوردستی هستند که با عبور نور از درون فضا-زمان خمیده شده تحت گرانش یک شیء نزدیکتر، بزرگنمایی می شوند.

در حالت عادی پدیده لنز گرانشی موجب می شود نوری که از یک شیء دوردست مانند یک کهکشان بسوی ما می آید، در هنگام عبور از یک شی جسیم نزدیکتر تحت اثر گرانش آن خمیده شود. جرم عظیم شیء نزدیکتر که می تواند یک کهکشان، کوآزار یا سیاهچاله باشد، یک نیروی گرانشی قوی ایجاد می کند که فضا-زمان پیرامون خود را خم می کند، بنابراین چشم که عادت دارد مسیر نور را مستقیم ببیند، اشیا دوردست را بزرگتر از آنچه هستند خواهد دید، درست مانند اتفاقی که در مورد یک لنز نوری معمولی می افتد.

وقتی حلقه نور پیرامون شیء نزدیکتر یک داریه کامل می سازد، به نام حلقه اینشتاین نامیده می شود که نخستین بار در سال 1912 توسط این دانشمند بزرگ پیش بینی شد. در آگوست 2022، تلسکوپ فضایی جیمز وب یک تصویر خیره کننده از یکی از کاملترین حلقه های اینشتاین به زمین مخابره کرد.

نحوه شکل گیری حلقه های اینشتاین. نوری که از یک جرم آسمانی دوردست می آید توسط یک جسم پرجرم نزدیکتر خمیده شده و در مسیرهای متفاوت حرکت می کند طوری که یک حلقه به دور جسم دوردست تر دیده می شود.

لیکن برخی حلقه های اینشتاین ممکن است تکرار شده باشند، به عبارتی تصاویر متعددی از یک شیء دوردست بزرگنمایی شده مشاهده شود. دانشمندان بر این باورند که این گرداله های عجیب زمانی ایجاد می شوند که فضا-زمان توسط "هاله‌های ماده تاریک" بیش از حد معمول خمیده می شوند – حلقه های فرضی ماده تاریک پیرامون کهکشانها که هیچگاه مستقیما آشکارسازی نشده اند.

هنوز راه زیادی تا شناخت ماهیت واقعی ماده تاریک باقی مانده است. اما اکنون دانشمندان می دانند که در کدام پدیده های عالم بیکران پیرامون باید به دنبال این موجودیت اسرارآمیز بگردند.

منبع: Live Science

ماده تاریک چیست؟

پرسش هایی که هنوز درباره ماده تاریک بی پاسخ مانده اند.

در دهه 1930 یک ستاره شناس سوئیسی به نام فریتز زویسکی متوجه شد کهکشان های که در خوشه های دوردست قرار دارند با سرعتی بسیار بیشتر از مقدار مورد انتظار از جرم مشهودشان به دور خود می گردند. سرعت گردش یک کهکشان به دور مرکز گرانشی خود به جرم آن بستگی دارد. فریتز با محاسبه سرعت واقعی گردش کهکشانها به دور یکدیگر متوجه شد گویی یک ماده نامرئی که آن را ماده تاریک نامید، بر کهکشانها اثر گرانشی عظیمی وارد می سازد.

از آن زمان تاکنون پژوهشگران تایید کرده اند که این ماده اسرارآمیز در سراسر عالم یافت می شود و شش بار فراوانتر از ماده معمولی است که اشیای عادی و بدن ما انسانها را می سازد. با وجود مشاهده آثار این ماده در سراسر گیتی، دانشمندان هنوز پی به ماهیت آن نبرده اند. در مورد این ماده پرسش های بدون پاسخ فراوانی وجود دارد.

1.      ماده تاریک چیست؟

پیش از همه، پژوهشگران هنوز درباره ماهیت واقعی ماده تاریک اطمینان نیافته اند. در ابتدا برخی دانشمندان حدس می زدند که ماده گم شده در عالم از ستارگان کوچک کم نور و سیاهچاله ها ساخته شده است. اما رصدهای موجود تاکنون مقدار کافی از این اشیا را که بتوانند پاسخگوی مقدار عظیم ماده تاریک باشند آشکار نساخته اند. بنابراین یک ذره فرضی به نام ذره پرجرم با برهم کنش ضعیف یا WIMP فرض کرده اند که مانند یک نوترون عمل کرده لیکن بین 10 تا 100 برابر جسیم تر از یک پروتون است. اما این فرض خود به سوالات بیشتری انجامیده است، از جمله این که:

2.      آیا ماده تاریک قابل آشکارسازی است؟

اگر ماده تاریک از ذرات WIMP ساخته شده، باید پیرامون ما همه جا وجود داشته و نامشهود و به سختی قابل آشکارسازی باشند. با اینکه این ماده با ماده معمولی برهم کنش نمی کند اما همواره یک احتمال اندک وجود دارد که یک ذره ماده تاریک در حین سفر خود در فضا با یک پروتون یا الکترون معمولی برخورد کند. اما آزمایشات بیشمار تاکنون نتوانسته اند حتی یک مورد از این برخوردها را ثبت کنند. شاید ذره تشکیل دهنده ماده تاریک بسیار کوچکتر از WIMP های فرضی باشد.

3.      آیا ماده تاریک از بیش تر از یک نوع ذره تشکیل شده است؟

ماده معمولی از ذراتی مانند پروتون و الکترون ساخته شده و ذرات عجیب غریب دیگری مانند نوترینوها، میونها و پیون ها نیز وجود دارند. اما آیا ماده تاریک که حدود 85 درصد ماده تشکیل دهنده عالم را می سازد باید از همان درجه پیچیدگی برخوردار باشد؟ یا ماده تاریک تنها از یک نوع ذره ساخته شده است؟

4.      آیا نیروهای تاریک وجود دارند؟

ذرات تشکیل دهنده ماده معمولی بر یکدیگر نیرو وارد می کنند. اما آیا ذرات ماده تاریک نیز نوعی نیروی تاریک بر هم وارد می کنند؟

5.      آیا ماده تاریک از اکسیون ها ساخته سده است؟

با دورشدن توجه فیزیکدانها به ذرات فرضی WIMP ، دره فرضی دیگری به نام اکسیون توسط دانشمندان پیشنهاد شده است. این ذرات بسیار سبک بوده و حدود 10 به توان 31 بار سبکتر از پروتون هستند. شاید این ذرات بتوانند اشیای ستاره مانندی ساخته و تشعشعات قابل ردیابی کاملا شبیه آنچه انفجارهای رادیویی سریع نامیده می شود تولید کنند.

6.       خواص ماده تاریک کدام است؟

ستاره شناسان از طریق برهم کنش گرانشی ماده تاریک با ماده معمولی پی به وجود آن برده اند. اما زمانی که به مطالعه خواص این ماده آغازیدند موفقیتی در این باره نداشته اند. آشکاسازهای برخورد ماده و ضدماده در ایستگاه فضایی بین المللی هزاران مورد از برهم کنش های مشکوک را ثبت کرده اند اما ماهیت واقعی اینها هنوز ناشناخته اند.

7.      آیا ماده تاریک در تمامی کهکشانها وجود دارد؟

8.      آیا ماده معمولی پس از زوال به ماده تاریک تبدیل می شود؟

9.      آیا ماده تاریک می تواند دارای بار الکتریکی باشد؟

اینها تنها بخشی از مجهولاتی بزرگی هستند که درباره این ماده اسرار آمیز وجود دارند.

منبع:

https://www.livescience.com/64113-dark-matter-mysteries.html

---

تدریس خصوصی دروس ریاضیات دبیرستان و دانشگاه

توسط مدرس با تجربه

09360771981

---