تکنولوژی در عهد باستان

تکنولوژی در عهد باستان

گردآوری و تالیف: اصغر ناصری

اردیبهشت 1383

تکنولوژی (technology) از لغت یونانی technikos می آید که به معنی هنری و حرفه ای است. امروزه تکنولوژی به معنای بکاربردن دانش برای ایجاد ابزارها، سیستم ها و روشهایی است که نیاز معینی را برآورده می سازند. تکنولوژی منحصر به عصر رنسانس و پس از آن نیست، بلکه انسانها از دیرباز به ابداع تکنولوژی برای ارتقای سطح زندگی خود می پرداختند. این مقاله به معرفی برخی از محصولات تکنولوژیکی هوشمندانه ای که در اعصار گذشته ابداع شده است، می پردازد.

یونان باستان

 ماشین حساب آنتیکای سیرا (Antikythira) یک ابزار نجومی بسیار ارزشمند بود. در ساختمان آن سیستمی متشکل از 30 چرخدنده مختلف بکار رفته بود که توسط آنها می شد از حرکت خورشید، ماه و سایر سیارات منظومه شمسی اطلاعاتی بدست آورد.

این اسباب، که اولین ماشین حساب ابداع شده توسط نوع بشر بشمار می آید در سال 80 قبل از میلاد در یونان ساخته شده است و اکنون در موزه باستان شناسی آتن نگهداری می شود.

  

یک اسباب خودکار برای بازکردن در معبد. چنانچه آتشی در مجمر افروخته می شد، گرمای آن باعث انبساط آب درون مخزن بزرگ و کار افتادن دستگاه می شد.  

این سیستم توسط هرون اسکندارانی (Heron of Alexandria) که بین 10 تا 70 سال پس از میلاد در اسکندریه می‌زیست، ابداع شده است. 

ایران 

از مهمترین شناساننده های تکنولوژی ایران باستان می توان به درفش شهداد اشاره کرد. این شیء ارزنده که در کاوش سال 1350 بدست آمده درفش فلزی منحصر بفردیست که ازیک صفحه مربع فلزی به ابعاد 21×21 سانتیمتر و میله‌ای بطول 19.1 متر تشکیل میشود. بالای پایه یا میله درفش به مجسمه عقاب بال گسترده‌ای درحال نشستن ختم میشود.  

 

روی صفحه درفش مزبور مجلسی نموده شده که الهه‌ای را نشسته برروی صندلی نشان میدهد. درمقابل الهه مزبور تصویر سه زن باندازه‌های مختلف نشسته برزمین و درپشت الهه شکل زن ایستاده‌ای، نقش شده است. درسمت راست صفحه در زیر نقوش سه زن، باغ مستطیلی شکل شطرنجی شده جلب نظر میکند که درآن دو درخت خرما روئیده است. درسمت چپ صفحه زیرپای زن ایستاده درخت خرمای دیگری خودنمائی میکند. درزیر کلیه نقوش بالا یک ردیف نقش حیوان شامل دوشیر خوابیده و یک گاو با شاخهای بلند، درحال حرکت کنده‌کاری شده است. نقش شیرها درطرفین گاو مقابل یکدیگر قرار دارند. درقسمت بالا و پائین نقوش صفحة مربع با دوردیف نقش پیچ درهم که نشانه جریان آب است نقوش صفحه محدود میشود. درقسمت بالای دوصفحه یعنی حدفاصل بین الهه و زنان نشسته سمبل خورشید به صورت نقش گلی چند پرکنده کاری شده است. این صفحه با قاب فلزی نسبتأ ضخیمی محصور شده و بوسیله دوقلاب متحرک به میله وصل میشود. بطورکلی مجلس مزبور افسانه مذهبی الهه‌ای را نشان میدهد که عده‌ای برای طلب نیاز به او توسل میجویند. مناظر باغ و درخت خرما و جوی آب و تصاویر گاو شیر، نشانه‌ای از آئین و عقاید مذهبی آن زمان است.

این درفش باحتمال قوی متعلق به معبد الهه ایست که هنوز بنام آن ‌آشنائی نداریم. بنظر میرسد که درفش راهنگام مراسم مذهبی بکار میبردند، یا اینکه بعنوان هدیه به معبد خدای مزبور تقدیم داشتند. باوجودیکه نظرات فوق تاحدی امکان استفاده از آنرا روشن میسازد، ‌ولی این امر بازهم به مطالعه بیشتری احتیاج دارد. اهمیت این درفش بیشتر از لحاظ قدمت شکل و ساخت آنست. ضمنأ از لحاظ باستانشناسی شیئی منحصر بفردیست که اولین بار در یکی از مناطق قبل از تاریخ ایران کشف شده است.

در ساخت این شیء گرانبها از تکنولوژی ریخته گری دقیق (investment casting) استفاده شده که به روش موم گمشده (lost wax) نیز موسوم است. در ابتدا یک مدل مومی از شیء ساخته می شود. سپس در تشتی قرار داده شده و بر روی آن گچ مای ریخته می شود. گچ پس از خشک شدن، یک پوسته نازک بر روی مدل مومی می سازد. این عمل تکرار می شود تا اینکه ضخامت پوسته به حد معینی برسد. سپس این مجموعه گرم می شود تا موم ذوب شده و از درون پوسته خارج گردد. حالا قالبی از جسم مورد نظر بدست آمده که می توان درون آن فلز مذاب ریخت و اقدام به قالبگیری نمود. با این روش می‌توان اجسام پیچیده ای مانند مجسمه ها و شمایل مختلف را ساخت. از این روش در مصر قدیم نیز استفاده می شده است. در شکل زیر نمونه هایی که از معبد توتانخامون بدست آمده را می بینید.

برای استفاده از این مطلب از طریق ایمیل از مولف کسب اجازه شده است 

 ([e-mail])