دکتر حسین گل گلاب، بزرگ مردی از دیار علم و ادب

برخی از بزرگان این دیار چنان سهمی در تاریخ علم و فرهنگ دارند که سخن گفتن درباره آنها به هر روش و اسلوبی تلاش بی حاصل بنظر می رسد زیرا چون نویسنده در مقام موری می ماند که بخواهد کوه استواری را که در برابرش قرار گرفته، توصیف کند. 

دکتر حسین گل گلاب یکی از این نادره مردان این سرزمین است و افسوس که کمتر دانش آموزی با نام و کارهای او آشناست. این گیاه شناس بزرگ ایران سهم عظیمی در ادبیات علمی این رشته در کشور ما دارد. او در سال 1313 به عضویت اولین فرهنگستان ایران درآمد و به سبب تخصص در معادل یابی واژه های علمی به عضویت پیوسته این سازمان درآمد و در 1315 سردبیری فرهنگستان نیز به او واگذار شد. 

تا پیش از کارهای برجسته دکتر گل گلاب در زمینه معادل یاب، نویسندگان کتب علمی درباب گیاهشناسی از اصطلاخات معادل عربی استفاده می کردند که برای خواننده ایرانی بسیار نامانوس و مهجور بود. او با دانش و هوش فوق العاده خود توانست معادل هایی کاملا پارسی برا یاین واژگان وضع کند که به سبب دقت در انتخاب آنها بسرعت جای ثابتی در کتابهای درسی و علمی کشور باز کردند. خود استاد گوید: 

 در زمان ما پیشرفت رشته‌های علمی تندتر و بیشتر بوده و نیازمند به واژه‌های نو بیشتر است و ناچاریم بکوشیم تا برابرهای آنها را در فارسی بیابیم و به کار بریم. از زمانی که دانشهای نو به کشور ما راه یافته و آموزش آنها با گشایش مدرسة دارالفنون به وسیلة استادان بیگانه معمول شده برخی از دانشمندان ایرانی که با آنان همکاری داشته‌اند دامان همت بر کمر بسته بر آن شده‌اند که گفته‌های آنان را به زبان شاگردان خود برگردانند تا فراگرفتن آن آسانتر شود، ولی چون بیشتر تحصیلات آنها بر پایه‌های زبان عربی بوده زبان شیرین فارسی را از نظر دور داشته و به چشم بیمهری به آن نگریسته‌اند. چنانکه بُتانیک را علمالنبّات و زوئولوژی را علم الحیوان و ژئولوژی را علم الارض گفته‌اند.

 چون گردش روزگار نویسندة این گفتار را در رشتة علمالنبّات به کار انداخت و ناچار بودم واژه‌های ساخته شدة آنان را به کار برم به اصطلاحهایی برخوردم که نه تنها سنگین و فرا گرفتن آنها برای شاگردان دشوار بود بلکه در بیشتر موارد نارسا و نادرست مینمود.

برای روشن شدن مطلب برخی از ساخته‌های آنان را یادآوری میکنم تا خوانندگان را با آن آشنا سازم:

عدیم الفلقه به جای اکوتی لدون  Acotyledon

 ذو فلقتین به جای دیکو تیلدن  Dicotyledon

 ذو قلقه به جای مونوکوتیلدن  Monocotyledon

 بارزالتناسل به جای فانروگام  Phanerogame

 مخفیالتناسل به جای کریپتوگام  Cryptogame

 منفصلالطاس به جای دیالی سپال  Dialysepal

 متصل الکاس به جای گاموپتال  Gamopetal

 عدیم الکاس به جای آپتال  Apetal

سنگینی و ناسازگاری این ترجمه ها با زبان شیرین مادری، مرا بر آن داشت که دست نیاز به دامن دانشمندان فارسی زبان دراز کرده و از آنان یاری بخواهم.

شادروانان ادیب پیشاوری و بدیعالزمان فروزانفر و گروهی دیگر، اندیشة مرا ستوده از هیچ گونه یاری دریغ نفرمودند و مرا بر آن داشتند تا هر چه بتوانم در این راه بکوشم و از سرزنش خرده گیران هراس بدل راه ندهم.

به جای واژه‌های بالا به ترتیب بیلپه، دو لپه و تک لپه و پیدازا و نهانزا و جدا گلبرگ و پیوسته گلبرگ و بیگلبرگ برگزیده و به شاگردان خود آموختم و سرافرازم که فرهنگستان هم بعدها آنها را پذیرفت و به کار بردن آنها را روا دانست.

استاد گل گلاب در سال 1274 در تهران متولد شد. تحصیلات را در مدرسه علمیه و دارالفنون ادامه داد. او فرزند ابوتراب خان (مصورالملک) نقاش زمان قاجار بود که به ادامه تحصیل فرزندش علاقه بسیار داشت. 
 

او از معلمین فرانسوی دارالفنون زبان فرانسه آموخت و چون شاگرد برجسته ای بود ضمن تحصیل به کار تدریس هم مشغول شد. 
 

گل گلاب از گیاه شناسان معروف آن دوره بود و اولین کسی است که کتاب طبیعی نوشت. وی از سال 1304 تا سال 1317 دوازده جلد کتاب در رشته جغرافیا و طبیعی تهیه کرد که در مدارس تدریس می شد. 
 

استاد گل گلاب از سال 1307 مسئول تحقیقات علمی گیاه شناسی شد و از زمان تاًسیس دانشگاه تهران تا سال 1345 به تدریس اشتغال داشت و هیچگاه گرد سیاست و تجارت نگشت. گفتنی ست در دانشگاه تهران هنوز کرسی ای به نامش وجود دارد. 
 

گل گلاب با همکاری کلنل کاظم وزیری و علینقی خان وزیری موسیقی آموخت و برای تعلیم تار به کلاس علی نقی خان می رفت. پس از سرودن ای ایران که تحت تاًثیر اشغال ایران توسط متفقین ساخته شد تبدیل به چهره ای جاودانه شد. 
 

گل گلاب در فرهنگستان ایران عضویت داشت و لغات زیادی خصوصاً در رشته علوم طبیعی پیشنهاد کرد که تصویب رسید و اکنون در زبان فارسی رواج دارد. 
 

استاد گل گلاب دردوم آذر 1363 در 87 سالگی در گذشت. در روز های پایانی عمر او به تنظیم فرهنگ نامه و بیولوژی گیاهان ایران مشتغول بود.که عمر وفا نکرد و معلوم نیست که مطالعات چه سرنوشتی پیدا کرده است.  

منابع: 

1. آقا شیخ محمد، مریم و سعید نوری نشاط،  گلزار مشاهیر،  تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1377 ش.

2. خالقی، روحالله،  سرگذشت موسیقی ایران،  تهران، مؤسسة فرهنگی ماهور، 1377 ش.

3. http://www.chn.ir/news/?section=2&id=14810

سیمو هایا برترین تک تیرانداز تاریخ

جنگ زمستانی (Winter War) یکی از شگفتی های تاریخ است. سه ماه پس از شروع جنگ جهانی دوم، ژوزف استالین رهبر شوروی در ادامه سیاست های توسعه طلبانه خود تصمیم به تجاوز به خاک فنلاند گرفت. فنلاند در آن زمان کشور کوچک و هدفی اسان برای استالین بشمار می رفت. نیروهای شوروی ده برابر فنلاند سرباز پیاده، سی برابر هواپیمای جنگی و صد برابر تانک بیشتر داشتند.

لیکن ارتش شوروی در اثر پاکسازی بزرگ 1937 بیشتر نیروهای قابل خود را از دست داده بود. حدود سی هزار نفر از افسران عالی رتبه ارتش سرخ اعدام شده و یا در زندان بودند. در نتیجه این اقدامات استالین، نیروهای شوروی از روحیه پایینی برخوردار بودند.

نتیجه جنگ برای شوروی فاجعه بار بود: بیش از 125000 کشته و مفقود، 180000 زخمی و 5000 اسیر. روسها 3500 تانک و 350 فروند هواپیما را نیز از دست دادند.

اجساد سربازان شوروی و تانکها و ادوات نظامی منهدم شده در خاک فنلاند

یکی از چهره های برجسته این جنگ، سیمو هایا Simo Haya تک تیرانداز معروف ارتش فنلاند بود. او با مخفی شدن در برف توانست در مدت سه ماه 500 سرباز ارتش سرخ را به هلاکت رساند. روسها به او لقب مرگ سفید داده بودند.

او هیچ سلاح مدرنی در اختیار نداشت، بلکه تنها از حواس پنجگانه و بینایی چشمان تیزبین خود استفاده می کرد.

در خاتمه جنگ یک ژنرال ارتش سرخ چنین گفت: "ما 22000 مایل مربع از خاک فنلاند را بدست آوردیم، درست به اندازه ای که بتوانیم اجساد خود را در آن دفن کنیم."

منابع:

WikiPedia

Discovery Channel

ایدا بایرون اولین برنامه نویس تاریخ کامپیوتر

ایدا بایرون

Ada Byron, Lady Lovelace (1815-1852)

ایدا بایرون یکی از زیباترین چهره‌های تاریخ کامپیوتر است. آگوستا ایدا بایرون در دهم دسامبر ١٨١٥ متولد شد. او تنها دختر لرد بایرون شاعر برجسته بریتانیا بود. تنها چند هفته پس از تولد ایدا، بانو بایرون تقاضای جدایی از همسر خود را نمود و نگهداری از ایدا انحصارا به او واگذار شد و بانو بایرون تمامی سعی خود را به تربیت ایدا به عنوان یک دانشمند و ریاضیدان مبذول داشت. او همواره از این امر در هراس بود که مبادا ایدا مانند پدر خود یک شاعر شود. ایدا در جوانی استعداد بسیاری برای فراگیری ریاضیات  و فیزیک از خود نشان داد.

در سن هفده سالگی ایدا به مری سومرویل معرفی شد، بانوی بسیار فاضلی که آثار لاپلاس را از فرانسه به انگلیسی برگردانده بود و از این ترجمه ها به عنوان کتاب درسی در دانشگاه کمبریج استفاده می‌شد. در طی یک مهمانی شام در خانه بانو سومرویل، ایدا با ایده های چارلز بابیج در مورد ماشین محاسب او که نام ماشین تحلیلی داشت، آشنا شد. او و چارلز بابیج بعدها مکاتبات طولانی در مورد ماشین بابیج داشتند و ایدا در آن مکاتبات با هوشمندی تمام آینده کامپیوترها را پیش بینی کرد.

ایدا روشی برای محاسبه اعداد برنولی توسط ماشین تحلیلی بابیج ابداع کرد. از الگوریتم ابداعی او به عنوان اولین برنامه کامپیوتری تاریخ یاد می شود. 

 

درست پس از این ابداع بود که زندگی او دستخوش طوفان حوادث گردید و او به بیماری طولانی مدتی دچار شد. سرانجام اودر سال ١٨٥٢ تنها در حالی که ٣٧ سال از عمرش می گذشت در اثر بیماری از دنیا رفت. در سال ١٩٧٩ وزارت دفاع آمریکا به پاس خدمات او به دنیای علم و تکنولوژی، یک زبان پیشرفته برنامه نویسی را به نام او Ada نامگذاری کرد.

ایدا بایرون سهم مهمی در تصویری که امروزه از کامپیوترها داریم ایفا کرد. جهان علم کمتر زنی به توان ذهنی و قدرت داوری علمی او دیده است.

ترجمه وتلخیص: داریوش بشر دوست

منبع اصلی:

http://cs-www.cs.yale.edu/homes/tap/Files/ada-bio.html

آشنایی با بزرگترین نویسنده داستانهای علمی- تخیلی: آیزاک آسیموف

آیزاک آسیموف (تولد ٢ ژانویه ١٩٢٠، وفات ٦ آوریل ١٩٩٢) یک نویسنده آمریکایی روسی تبار و پرفسور بیوشیمی دانشگاه بوستون بود. او را در کنار آرتور سی کلارک و رابرت هین لاین، سه تن از بزرگترین نویسندگان داستان‌های علمی تخیلی تاریخ می‌دانند.

آسیموف را یکی از پرکارترین نویسندگان تمام تاریخ بشریت می‌دانند. تعداد کتاب‌های او که در دو زمینه داستان علمی تخیلی و کتابهای علمی عامه فهم نگاشته شده است، به بیش از ٥٠٠ عدد بالغ می‌شود. او بیش از ٩٠٠٠٠ مقاله نیز برای مجلات علمی تالیف کرده است. آثار علمی او نه مقوله از ده مقوله عمده سیستم دهدهی دیوی (dewey decimal system) را پوشش می دهد. او تنها در فلسفه کتابی به رشته تحریر در نیاورده است.

معروفترین کتاب او سری ”بنیاد“ (Foundation) است. همچنین امپراطوری کیهانی و روبوت، دو سری از معروفترین کتابهای او را تشکیل می‌دهند. داستان کوتاه او به نام ”شبانگاه“ (Nightfall) در سال ١٩٤٦ از سوی نویسندگان داستانهای علمی تخیلی آمریکا به عنوان بهترین داستان علمی تخیلی سراسر تاریخ معرفی شد، مقامی که هنوز با احترام از آن یاد می‌شود.

کتابهای علمی آسیموف، حقایق علمی را به زبانی بسیار ساده و به صورت بازگویی تاریخ اکتشافات علمی بیان می‌کنند. او در کتابهای علمی خود تاریخها را بسیار دقیق بازگو کرده و واژگان علمی را با توجه به تاریخ واژه‌شناسی و افسانه‌های پشت سر آنها شرح می‌دهد. کتاب دایره‌المعارف علم و صنعت او که توسط دکتر محمود بهزاد به شیوایی به فارسی ترجمه شده، ‌یکی از بهترین و خواندنی ترین تواریخ علم بشمار می‌رود.

این دانشمند و نویسنده بزرگ در سال ١٩٩٢ زندگی را بدرود گفت. مرگ او بواسطه تزریق خون آلوده به ویروس اچ آی وی در طی یک عمل قلب بود. این اشتباه پزشکی یکی از بزرگترین انسانهایی را که در تمام طول تاریخ زندگی کرده است،‌ به کام مرگ فرستاد.

درباره آثار و افکار او مطالب بیشتری را در همین وبلاگ خواهید دید.

منابعی مفید برای مطالعه بیشتر:

http://www.fantasticfiction.co.uk/a/isaac-asimov

http://www.asimovonline.com

جمله‌ای قصار از آسیموف:

If knowledge can create problems, it is not through ignorance that we can solve them

اگر دانش می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند، از طریق جهل نمی‌توان آنها را حل کرد.