برجیس: شاه سیارات

برجیس (مشتری، ژوپیتر) بزرگترین سیاره در دستگاه خورشیدی و پنجمین سیاره از خورشید است. این غول گازی لایه های ابر به شکل نوارهای زیبا به دور خود دارد. همچنین حلقه های غبار نازک و یک لکه قرمز بزرگ از ویژگی های ظاهری آن هستند.

به عنوان چهارمین شیء روشن در آسمان زمین پس از خورشید، ماه و ناهید (ونوس، زهره)، برجیس از ذوران باستان بر انسان ها شناخته شده بود. ژوپیتز از نام رومی خدای خدایان گرفته شده است.

جرم برجیس دو و نیم برابر مجموع جرم تمامی سیارات دیگر دستگاه خورشیدی است و بیشتر از هیدروژن و هلیوم ساخته شده است.این غول گازی قطری حدود 142984 کیلومتر دارد، یعنی 11 برابر کره زمین.

برجیس دارای سطح واقعی نیست، این سیاره فقط آمیزه آشوبناکی از گاز است. سه لایه فوقانی حدود 70 کیلومتر روی هم ضخامت دارند. بیرونی ترین لایه از آمونیاک یخی ساخته شده و لایه میانی احتمالا از بلورهای هیدروسولفاید آمونیوم و لایه زیرین نیز از یخ آب و بخار تشکیل شده است.

رنگهای نواری روشنی که بر سطح بیرونی برجیس دیده می شود احتمالا ستونهایی از گازهای حاوی گوگرد و فسفر هستند که از درون گرمتر سیاره به بیرون جریان می یابند. از آنجایی که سیاره بسیار سریع به دور خود گشته و تنها در 10 ساعت به دور خود می گردد، اتمسفر بیرونی آن به دو کمربند دراز روشن و تاریک تفکیک شده که یادآور تندبادهای قسمت فوقانی اتمسفر زمین (جت استریم ها) هستند.

طوفانهای اتمسفر برجیس می توانند سالها طول بکشند و تا 100 کیلومتر به درون آن امتداد یابند. لکه مشهور قرمز سطح برجیس طوفان منفردی است که حدود 300 سال بطول انجامیده و حدود 480 کیلومتر عمق دارد.

به نظر می رسد لکه قرمز سایر طوفانهای کوچکتر را می بلعد و احتمالا وقتی گردبادهای معینی به لکه برخورد می کنند، سرعت و طول عمر آن را افزایش می دهند. نزدیک قطب جنوب برجیس ستاره شناسان یک طوفان شش وجهی شگفت را یافته اند که مساحتی حدود تگزاس دارد.

در اعماق بیشتر فشار و دمای زیاد باعث مایع شدن گاز اتمسفر شده است. بنابراین برجیس بزرگترین اقیانوس را در سراسر دستگاه خورشیدی دارد که به جای آب از هیدروژن ساخته شده است.

جایی در نیمه راه تا مرکز این غول، فشار درونی به قدری زیاد می شود که الکترونها از هسته هیدروژنی خود جدا می شوند و فلز ابررسانایی می سازند که به گمان دانشمندان سازنده میدان مغناطیسی عظیم برجیس است. سیاره احتمالا دارای یک هسته جامد است که عمدتا از آهن و سیلیسیوم ساخته شده و می تواند دمایی تا 50 هزار درجه سلسیوس داشته باشد.

برجیس 778 میلیون کیلومتر از خورشید فاصله دارد و سال آن 11.86 برابر سال زمین به طول می انجامد. سیاره دارای کوتاهترین روز در دستگاه خورشیدی است که تقریبا 9.93 ساعت طول می کشد. محور آن با صفحه مداری تنها انحراف 3 درجه ای دارد بنابراین برجیس مانند زمین دارای تغییرات فصلی نیست.

اولین کسی که برجیس را بطور مفصل رصد کرد گالیله ستاره شناس ایتالیایی بود که از طریق تلسکوپ خود در 1610 برجیس و چهارتا از بزرگترین اقمار آن را مشاهده کرد. در سالهای 1972 و 1973 پایونیر 10 و 11 کمربند سیاره ای میان بهرام و برجیس را مطالعه کرده و از کنار برجیس گذشتند. تصاویر بسیار مسحور کننده ای توسط ویاجر 1 و 2 در سال 1979 از برجیس گرفته شدند و ضمن کشف اقمار جدید، فعالیت آتشفشانی بر روی قمر آیو نیز مشاهده گردید.

ناسا یک فضاپیمای اختصاصی به نام گالیله برای مطالعه مشتری پرتاب کرد که در 1995 به سیاره بزرگ رسید. گالیله آیو و قمر یخی اروپا را مطالعه کرد و کاوشگری به درون اتمسفر برجیس فرستاد تا دما، سرعت باد و فشار بر روی سیاره برجیس را مطالعه کند. آخرین فضاپیمای اختصاصی ارسال شده بسوی برجیس، جیونو نام دارد که 2016 به مدار سیاره رسید. جیونو کره مغناطیسی عظیم برجیس و شفق های درخشان آن را مطالعه کرد. اقیانوس زیر قشر یخی قمر اروپا می تواند منشا بالقوه حیات باشد.

برجیس دارای 53 قمر نامگذاری شده است و 26 قمر دیگر آن در انتظار نامگذاری هستند. بزرگترین قمر آن گانیمید، بزرگترین قمر موجود در دستگاه خورشیدی نیز محسوب می شو که بزرگتر از سیاره تیر است. کالیستو قمر عظیم دیگر مشتری حفره دارترین شیء در دستگته خورشیدی است و ممکن است زیر قظر یخی خود یک اقیانوس سیال داشته باشد. قمر آیو فعالترین آتشفشانها را در سراسر دستگاه خورشیدی دارد.

قمر گانیمید

منبع: Live Science

---

تدریس خصوصی دروس ریاضیات دبیرستان و دانشگاه

با بهترین کیفیت

09360771981

حل تمرینهای درسی

ریاضی عمومی - معادلات دیفرانسیل - ریاضی مهندسی - محاسبات عددی - آمار و احتمالات

---