التهاب چیست؟

التهاب (inflammation) می‌تواند بسته به شرایط هم به عنوان یک ابرقهرمان و هم یک اهریمن عمل کند. بجای حذف کامل التهاب، درمانهای جدید سعی در تغییر جهت آن دارند.

التهاب یکی از ابرقدرتهای بدن است که به آن در جنگ با عفونت و زخمهای مهلک کمک می‌رساند. بدون التهاب انسان به راحتی خواهد مرد. اما اگر از یک پاسخ کوتاه مدت به یک عارضه چندماهه یا سالانه تبدیل شود، التهاب مزمن نام خواهد گرفت که منجر به بیماری هایی مانند سیروز، آرترید روماتوئید و بیماری های قلبی می‌شود.

در گذشته پزشکها برای درمان بیماری های یاد شده سعی می کردند تمامی موارد التهاب در بدن را از بین ببرند. این روش، عوارض جنبی ناخوشایندی به دنبال داشت و همیشه بدرستی عمل نمی کرد. اما اکنون دانشمندان درمانهایی ابداع کرده اند که بجای حذف کامل التهاب از بدن، سلولهای ایجاد کننده التهاب را برنامه نویسی مجدد می کنند.

در بیماری هایی مانند سرطان که تومورها بخش درمانگر التهاب را به خدمت خود می گیرند تا تکثیر شوند، درمانهای نوین رویکرد مخالف را پی می گیرند – به التهاب حالت تهاجمی می دهند تا به این سلولهای سرطانی حمله کند.

بسته به شرایط، التهاب می تواند مفید یا مضر باشد. اما به واسطه پژوهش های جدید در هر حالت می توان آن را تحت کنترل قرار داد. در این حالت دستگاه ایمنی و پاسخ التهابی آن را می توان به مسیر عادی برگرداند.

التهاب مزمن و حاد

التهاب پاسخ طبیعی بدن به ترومای فیزیکی، عفونت یا سموم است و پزشکان از زمان باستان با آن آشنا بوده اند. گالن پزشک امپراتور روم مارکوس اورلیوس آن را به عنوان علائم بالینی همچون گرما، قرمز شدن، تورم،  درد و از دست رفتن عملکرد توصیف کرده است.

آنچه این پزشکان قدیمی توصیف کرده اند نشانه های التهاب حاد بوده است. سرخی و گرما توسط اتساع موضعی گلبولهای قرمز ایجاد می شود تا تعداد بیشتری از این سلولها به بافت آسیب دیده برسند در حالی که آزاد شدن ترکیباتی مانند پروستاگلاندین باعث درد و تورم می شوند. برای از بین بردن عفونت، دستگاه ایمنی موادی شیمیایی به نام پایروژن آزاد می کند که تولید پروستاگلاندین بیشتر را موجب شده و باعث تب می شوند. کل کارکرد التهاب، کنترل عفونت، توقف گسترش آن و سپس کمک به آغاز فرایند درمان است.

در طی التهاب حاد سلولهای آسیب دیده سیگنالهای خطری ارسال می کنند که سلولهای ایمنی را به محل حمله عوامل خارجی هدایت می کنند. این پاسخ های اولیه شامل ماکروفاژهای آمیب مانند هستند که مهاجمین مضر را بلعیده و نیز نوتروفیل هایی که این دشمنان را به دام انداخته و نابود می کنند. این سلولها به محض فعال شدن موادی شیمیایی به نام سایتوکین آزاد می کنند که باعث تشدید التهاب در یک حلقه بازخورد مثبت می شوند. با تشدید التهاب دستگاه ایمنی یاد می پیرد دشمن را انتخابی تر مورد هدف قرار گیرد.

گلبولهای سفید دستگاه ایمنی خود می توانند با حمله به بافت های سالم تولید کننده التهاب باشند.

بطور معمول التهاب حاد هفت روز پس از حمله اولیه به نقطه اوج می رسد و طی سه روز فروکش خواهد کرد. در همین زمان سلولهایی خاص شروع به درمان زخمها، انتشار سیگنالهای ضدالتهاب و افزایش تولید گلبولهای قرمز جدید و بافت های اتصال دهنده می کنند.

دانشمندان به درستی نمی دانند بدن چگونه تکمه التهاب حاد را خاموش می کند اما گاهی اوقات – مانند وضعیتی که دستگاه ایمنی نتواند یک عفونت را بطور کامل کنترل کند – التهاب متوقف نمی شود. در این حالت التهاب از حالت مفید به مضر خود تبدیل می شود.

اگر التهاب پس از ده روز متوقف نشود به مرحله مزمن وارد خواهد شد.

در التهاب مزمن نوتروفیلها، ماکروفاژها و سایر گلبولهای سفید در موضع التهاب پرسه می زنند. آنها سایتوکین ترشح کرده و باعث تشدید التهاب می شوند. سلولهای التهابی همچنین عوامل رشدی تولید می کنند که تقسیم سلولی را شدت بخشیده و آنزیمهایی مخرب بافت ها تولید می کنند که به نوبه خود سیگنالهای خطر بیشتری ایجاد کرده موجب تداوم این حلقه می شوند.

التهاب مزمن در گستره ای از بیماری ها از جمله آرترید روماتوئید ظرهر می شود که بر مفاصل اثر می‌گذارد. همچنین در سیروز یا زخم شدید کبد و نیز آترواسکلروزیس – پلاکهایی در گلبولهای قرمز که به حمله قلبی منجر می شوند. تکثیر بیش از حد سلولی و جهش هایی که توسط التهاب مزمن القا می شود می توانند محیط بسیار مساعدی برای رشد سرطان ایجاد کنند.

پیشینه درمان التهاب

در گذشته درمان التهاب معطوب به خاموش کردن آن به هر طریق ممکن بود. برای مثال در دهه 1950 دانشمندان آثار ضدالتهابی گروهی از ترکیبات طبیعی به نام آستروئیدها را کشف کردند که از حجم پاسخ ایمنی بدن می کاهند. از آن پس آستروئیدها یک درمان شایع در بیماری های التهاب مزمن مانند روماتیسم شدند. اما آستروئدرها عوارض جنبی مانند افزایش فشار خون، زخم معده و تغییر احوال را در پی دارند. سرکوب دستگاه ایمنی برای کاهش التهاب می تواند بدن را در برابر عفونت ها ضعیف کند. بدین منظور زیست شناسان به دنبال راههای هدفمندتری برای تغییرجهت التهابات مضر از طریق برنامه نویسی مجدد سلولهای ایمنی دخیل در فرایند ایجاد التهاب افتادند.

پژوهشگران چنین یافته اند که عملا دو نوع ماکروفاژ وجود دارد: یک نوع مخرب التهابی که M1 نامیده می شود و نوع دوم به نام M2 که باعث توقف التهاب و تحریک بازسازی بافت ها می شود. آنها توانسته اند با استخراج مونوسیت ها از خون بیماران مبتلا به زخم شدید کبدی (مونوسیت ها سلولهای اولیه سازنده ماکروفاژها هستند) آنها را با استفاده از سیگنالهای شیمیایی به مونوسیت های نوع M2 یا بازسازی کننده بافت ها تبدیل کنند.

وسیله این رویکرد خواهند توانست بازسازی کبدهای آسیب دیده در اثر التهاب را تحریک کنند که به معنی تبدیل التهاب مخرب به التهاب سازنده است. این روش اکنون در مورد 50 بیمار به نتایج امیدبخشی رسیده است.

اما برای درمان مشکل ریشه ای در بیماری های التهابی باید سلولهای بحرانی در هر بافت را شناخت. برای مثال یک نوع سلول فیبروبلاست در بافت ها مسئول التهاب روماتیسمی است در حالی که استئوآرتریتیس (التهاب استخوانی) توسط نوع دیگری فیبروبلاست تحریک می شود. با هدف گیری فیبروبلاست های خاص در هر شرایط بیماری، می توان امید داشت درمان موثری برای این بیماری های التهابی یافت.

یک سلول فیبروبلاست مولد آرترید روماتوئید

در سال 2021 دارویی به نام سلیسیلیب (Selicilib) که تکثیر فیبروبلاست ها در مفاصل را کاهش می دهد، در مرحله 1 درمان بالینی 15 بیمار مبتلا به روماتیسم موثر واقع شد که ممکن است راهی برای درمانهای آینده این بیماری های التهابی باز کند.

منبع: Live Science