آچارهای گشتاورسنج و کاربرد آنها در صنعت

تالیف: اصغر ناصری

در دنیای ساخت و تولید و تعمیر و نگهداری، سفت کردن، کنترل و اندازه گیری گشتاور اعمالی به پیچ ها اموری حیاتی در کارایی تولید و کنترل کیفیت بشمار می روند. در صورتی که گشتاور پیچشی اعمالی به هنگام سفت کردن یک پیچ کمتر از حد لازم باشد، اتصال مزبور تولید ارتعاش کرده و ممکن است بتدریج شل شود. در طرف مقابل اگر گشتاور اعمالی بیش از حد لازم باشد اتصال ممکن است بریده و قطعات متصل به هم از یکدیگر باز شده و موجب عدم کارکرد دائمی یک دستگاه شوند. بنابراین برای جلوگیری از عواقب نامطلوب باید بهنگام سفت کردن اتصالات از آچارهایی استفاده کرد که قادر به اعمال گشتاور پیچشی معین و کنترل شده به یک اتصال پیچی هستند. به این آچارهای خاص در صنعت ما گشتاور سنج یا ترکمتر (Torque Meter) گفته می شودکه البته نام دقیق تر آنها Torque Tool یا Torque Wrench است.

یک کاربر در حال سفت کردن میل بادامک های موتور با استفاده از آچار ترکمتر

عدم استفاده از آچار ترکمتر در صنایع حساسی مانند صنایع هوایی می تواند فاجعه آفرین باشد. در مواردی عدم استفاده صحیح از این ابزار و اعمال گشتاور بیش از حد به پیچهای شلنگ های سیستم هیدرولیک کنترل هواپیما باعث پارگی این شلنگ ها و عدم کارکردسطوح آیرودینامیکی و در نتیجه سقوط هواپیما شده است. به دلیل اهمیت موضوع، آچار ترکمتر امروزه یکی از ابزارهای حساس صنعتی بشمار می‌رود.

در دنیای صنعتی امروزین صدها نوع ترکمتر تولید می شود که هرکدام دارای مکانیزم خاص خود هستند. نوع تق کننده (click type) از متداول ترین نوع این ابزار بشمار می رود و تخمین زده می شود بیش از 75 درصد آچار ترکمترهای مورد استفاده از این نوع هستند (شکل بالا). در این نوع آچارها، مقدار گشتاور اعمالی روی عددی در گستره کاری ابزار تنظیم شده و پس از اینکه گشتاور اعمالی به مقدار مورد نظر رسید، ابزار یک صدای تق بلند کرده و دسته آن اندکی (در حدود 3 درجه) آزاد و شل می شود. در این لحظه کاربر باید از اعمال گشتاور اضافی خودداری کرده و آچار را از دور پیچ باز کند. بدیهی است مقدار گشتاور مناسب برای بستن هر پیج بستگی به کارکرد دستگاه مورد نظر داشته و مطابق مشخصات فنی تعیین شده از سوی طراح یا سازنده معین می شود.

مکانیسم داخلی ترکمتر از نوع BRITOOL

آچارهای ترکمتر از تنوع بی مانندی برخوردارند. ده ها شرکت در سراسر دنیا به تولید این ابزار می پردازند که در زیر برخی از ابزارهای تولیدی آنها معرفی شده است.آچارهای دیجیتال دقیق ترین نوع بشمار می روند و پس از انها آچارهای عقربه ای در مکان دوم قرار دارند. در این آچارها باید اعمال گشتاور را تا رسیدن نشانگر به عدد موردنظر یا نمایش آن بر روی صفحه نمایشگر ادامه داد.

آچار ترکمتر ساخت شرکت King Tony

آچارهای ترکمتر ساخت شرکت Norbar

آچار ترکمتر ساخت شرکت HAZET

آچار ترکمتر دیجیتال ساخت شرکت HAZET

همانند هر ابزار اندازه گیری، آچارهای ترکمتر نیز باید قبل از استفاده کالیبره و تنظیم شوند. استاندارد مرجع برای کالیبراسیون ترکمترها ISO 6789 می باشد که به دسته بندی فنی انواع ترکمتر و ارائه روش کالیبراسیون آنها پرداخته است. یکی از شرکت های مرجع در زمینه کالیبراسیون ترکمتر و ارائه گواهینامه معتبر در ایران شرکت لکسر می باشد (www.laksar.com)