انواع والها

والها موجودات شگفت انگیز دریاها هستند. ممکن است کودکان یا افراد عامی آنها را نوعی ماهی بدانند در صورتی که می دانیم شباهت آنها با ما انسانها بسیار بیشتر از ماهیهاست. والها مانند ما و سایر پستانداران خونگرم هستند و اسکلتی شبیه انسانها دارند. شکل زیر به ترتیب اسکلت دست اسب، انسان، وال، کروکودیل و پرنده را نشان می دهد. به وجود پنج انگشت در اسکلت دست وال که آنرا بسیار شبیه انسان می سازد توجه کنید. 

  

والها به دو دسته بزرگ والهای دندان دار (Toothed Whales) و والهای بالنی (Baleen Whales) طبقه بندی می‌شوند. 

والهای دندان دار همانطور که از اسمشان پیداست، در دهان خود دندان دارند. از دیگر ویژگی های مشترک آنها وجود یک سوراخ بازدم در بالای سر آنهاست در حالی که والهای بالنی دو سوراخ در بالای سر خود دارند. این گونه والها از اندامی به عنوان ملون در سر خود برای متمرکز کردن امواج صوتی خود استفاده می کنند. مغز آنها بزرگ است و عمدتا حیوانات باهوشی محسوب می شوند. مهم ترین انواع والهای دندان دار عبارتند از:   

1. نهنگ قاتل (Killer Whale):

طول: حداکثر 9 متر 

رنگ: پشت سیاه و شکم سفید، تکه ای زینی شکل برنگ خاکستری در عقب باله پشتی، تکه ای سفیدرنگ درست زیر چشم‌ها 

باله پشتی: انحنا به سمت عقب، در وسط بدن، حدود 1.8 متر ارتفاع 

دم: کوتاه و پف دار 

این نهنگ ها بطور گروهی زندگی و حرکت می کنند و قدرتمندترین شکارچی دریا محسوب می‌شوند. غذای آنها را شیرهای دریایی، کوسه ها و سایر حیوانات دریایی تشکیل می دهد. فرزندان تا پایان عمر و حتی پس از بچه دار شدن با والدین خود زندگی می کنند. 

 

2. عنبرماهی (Sperm Whale):

طول: حداکثر 18 متر 

رنگ: خاکستری تیره متمایل به قهوه‌ای 

نهنگ اسپرم یا عنبرماهی بزرگترین گوشتخوار دنیا است. شکل منحصر بفرد آنها به علت سر بسیار بزرگ است که یک سوم طول حیوان را تشکیل می دهد. نام خود را از روغن مومی شکلی که در سر حیوان وجود دارد گرفته اند. این روغن کیفیت بسیار بالایی دارد و قبلا به عنوان سوخت چراغ و بعدها به عنوان ماده خوشبو کننده یا روانکار صنعتی مورد استفاده قرار می گرفته است. از این رو این نوع نهنگ در طول تاریخ بسیار بی رحمانه مورد شکار قرار گرفته است. غذای محبوب این نهنگ هشت پایان دریایی است. 

3. پرپواز دال (Dall's Porpoise):

طول: حداکثر 2.2 متر

باله پشتی: کوچک و مثلثی شکل

رنگ: سیاه با تکه های سفید در پهلوها

این نهنگ تنها در اقیانوس آرام شمالی و دریاهای مجاور آن یافت می شود. آنها در تابستان به شمال و در زمستان به جنوب مسافرت می کنند. طول عمر آن تفریبا 13 سال است.

4. پرپواز بندرگاه (Harbour Porpoise):

طول: حداکثر 1.8 متر

باله پشتی: کوچک، مثلثی و همرنگ بدن

رنگ: قهوه‌ای تا خاکستری، روشن تر در قسمت شکم

از سایر انواع نهنگ های دندان دار می توان به دلفین ها اشاره کرد که جزو با هوشترین موجودات محسوب می شوند.

والهای بالنی 

والهای بالنی بجای دندان، دارای صفحاتی برای فیلتر کردن آب دریا و گرفتن موجودات زنده از آن هستند. مشهورترین زیرگونه های این نوع عبارتند از: 

1. نهنگ کوهان دار (Humpback Whale) 

طول: تا 16 متر، بدن ضخیم و گوشتالو 

رنگ: سیاه تا خاکستری 

باله پشتی: در یک سوم انتهای بدن 

والهای کوهان دار در تمامی اقیانوس های دنیا یافت می شوند. در گذشته، کشتار بی رحمانه تعداد آنها را تا 1600 عدد کاهش داده بود ولی خوشبختانه تعداد آنها در دهه های اخیر رئو به افزایش گذاشته بطوریکه اکنون بر 18000 تا 20000 تخمین زده می‌شود. طول عمر این نهنگ حدود 48 سال تخمین زده می شود. نهنگ های کوهان دار کوچکتر طعمه مورد علاقه نهنگ قاتل هستند. 

 

2. وال آبی (Blue Whale) 

طول: تا 30 متر 

رنگ: آبی خاکستری 

بازدم: تا ارتفاع 9 متر می رسد. 

والهای آبی در تمامی اقیانوس های جهان تردد می کنند. این والها معمولا به تنهایی سفر می کنند و طول مسیر حرکت آنها ممکن است به 0 2500 کیلومتر نیز برسد. اصوات بمی که این موجود تولید می کند ممکن است تا فاصله 1000 کیلومتری نیز قابل دریافت باشند. لیکن بیشتر صداهای این حیوان فرکانسی پایین تر از حد شنوایی انسان دارند. این گونه اکنون در معرض خطر انقراض است. 

آیا دیوار بزرگ چین از فضا دیده می شود؟

ترجمه و تالیف: اصغر ناصری، خرداد 1383

ماه اکتبر سال 2003 یانگ لی وی، اولین فضانورد چینی 21 ساعت را در فضا گذراند. این یک دستاورد افتخارآمیز برای ملت چین بود. اما یک مورد نا امید کننده نیز در آن وجود داشت: لی وی به اطلاع مردم خود رساند که او بزرگترین نماد ملی کشور،‌ یعنی دیوار بزرگ چین را از مدار زمین ندیده است.

“زمین از فضا بسیار زیبا بنظر می رسید،‌ اما من دیوار بزرگمان را ندیدم”،‌ این جملاتی بود که لی وی پس از بازگشت خود از مدار زمین به روزنامه نگاران گفت.

چین بمدت چند دهه از این ایده مفتخر بود که دیوار بزرگ، تنها شیء ساخته دست انسان است که برای فضانوردان از فضا قابل مشاهده می باشد. پس از یافته های نا امید کننده یانگ لی وی،‌ پیشنهاد شده بود که دیوار در شب چراغانی شود، بطوریکه بتواند در آینده از فضا دیده شود. برخی نیز درخواست کرده بودند که کتابهای درسی مدارس بازبینی شده و یافته های لی وی در آنها اعمال گردد.

لیکن چنین پیشنهاداتی چندان ضروری نیستند،‌ زیرا بر طبق گفته های فضانورد آمریکایی یوجین سرنان که در طی بازدیدی از سنگاپور برای خبرنگاران سخن می گفت، در مدار زمین‌ در ارتفاع 160 تا 320 کیلومتری دیوار بزرگ چین با چشم غیر مسلح قابل مشاهده است.

در هنگام مسافرت لی وی در مدار زمین، شرایط جوی و یا نوری برای او مناسب نبود. اگر نور خورشید با زاویه کم به دیوار بتابد،‌ سایه دیوار چین قابل مشاهده خواهد بود.

اما آنچه برای چشم انسان قابل مشاهده نیست،‌ برای ماهواره ها کاملاً دیدنی است. دوربین با قدرت تفکیک بالای ماهواره پروبا این تصویر را از ارتفاع 600 کیلومتری زمین،‌ از دیوار چین تهیه کرده است. دوربین این ماهواره سیاه و سفید بوده و مجهز به یک تلسکوپ کوچک است. بنابراین قدرت تفکیک بسیار بالاتری از چشم انسانی فراهم می سازد.

بنابراین،‌ درحالیکه دوربین پروبا اشیاء ساخته دست انسان با پنج متر مربع سطح را تفکیک می کند، چشم غیر مسلح انسان در مدار پایین کره زمین تنها می تواند اشیاء مصنوعی بزرگی چون چون مرز بین انواع گوناگون گیاهان کاشته شده در مزارع یا شکل مشبکی که توسط خیابانهای شهری ساخته می شود را تشخیص دهد. برای دیدن جاده های مجزا یا ساختمانهای بزرگ فضانوردان نیاز به لنزهای زوم کننده دارند.

پروبا ماهواره کوچکی است که توسط آژانس فضایی اروپا در اکتبر 2001 به فضا پرتاب شده است. این ماهواره که در مدار 600 کیلومتری زمین می گردد در ابتدا برای یک ماموریت یکساله طراحی شده بود،‌ اما اکنون عمر کاری آن تمدید شده است. مهمترین ابزار آن دوربین با قدرت تفکیک بالا یا HRC است که می تواند از یک منطقه به مساحت 25 کیلومتر مربع تصویری با قدرت تفکیک 5 متر تهیه کند. پروبا می تواند از یک نقطه بر روی سطح زمین تصاویری از زوایای متفاوت و با ترکیب لنزهای مختلف نوری و مادون قرمز تهیه کند.

منبع:

Observing the Earth

http://www.esa.int/esaSA/SEMTTHGHZTD_earth_2.html

توجه: این مقاله در سال 1383 ترجمه و تدوین شده و منبع فوق در حال حاضر بر روی وب سایت آژانس فضایی اروپا موجود نیست.

پایداری و کنترل پذیری هواپیما

تالیف: اصغر ناصری، تیرماه 1390

پایداری (stability) هر هواپیما عبارت از تمایل آن به برگشت به حال تعادل پس از انحراف از وضعیت تعادل است. کنترل پذیری (controlability) نیز معیاری برای اندازه گیری راحتی خلبان در تغییر وضعیت هواپیما از حالت تعادل است. کنترل یک هواپیما با پایداری زیاد بسته به میزان کنترل پذیری، دشوار است و به نیروی زیادی روی اهرم کنترل نیاز دارد. یک هواپیمای ناپایدار نیز بدون توجه به میزان کنترل پذیری تقریبا غیرقابل کنترل است زیرا با هر انحراف کوچک از وضع تعادل، این تمایل در هواپیما ایجاد می شود که درجه انحراف بطور نامحدود زیاد شود. بنابراین کنترل دستی چنین هواپیمایی ناممکن بوده و نیاز به سیستم کامپیوتری برای حفظ حالت پایداری دارد.

یک هواپیما در حین پرواز در معرض اختلال هایی در وضع تعادل خود است که از عواملی مانند باد مخالف، تندباد یا تلاطم ها ایجاد می شوند. اگر هواپیما بدون دخالت خلبان بتواند بطور خودکار تعادل خود را بازیافته و در جهت اولیه به پرواز ادامه دهد، گفته می شود که دارای تعادل طولی (longitudinal stability) است.

به منظور افزایش مانورپذیری در برخی انواع هواپیما، پایداری استاتیکی به حداقل کاهش یافته است. در چنین هواپیمایی خارج کردن هواپیما از وضعیت تعادل بسیار آسان است. لیکن حفظ حالت تعادل جدید نیاز به سعی و تلاش مداوم خلبان یا یک سیستم کامپیوتری دارد که فرمانهای خلبان را تصحیح کرده و از ناپایداری حداکثری و افتادن هواپیما به وضعیت هایی مانند stall جلوگیری کند. بنابراین سیستم کنترل پرواز چنین هواپیمایی باید از نوع fly-by-wire باشد که در آنها فرمانهای خلبان با داده های سنسورهای هواپیما ترکیب شده و بهترین فرمان به عملگرهای سطوح کنترل هواپیما ارسال می شود. میزان جابجایی هواپیما از وضع تعادل نیز بطور پیوسته توسط کامپیوتر کنترل می شود. مثالی عالی از این نوع سیستم کنترل را در اف 16 می توان دید که هواپیمایی با مانورپذیری و چابکی فراوان است. هواپیماهای ابرمانورپذیر مانند اف 22 که مانورهای محیرالعقول اجرا می کنند لزوما بایستی به یک سیستم کنترل تمام کامپیوتری مجهز باشند. سیستم کنترل هواپیماهای رادارگریز که طراحی بدنه آیرودینامیکی آنها را ضرورتا ناپایدار می سازد، باید از نوع کامپیوتری باشد.

F-16 Falcon

F-22 Raptor

برای مطالعه بیشتر این فایل را دانلود کنید.

سرنوشت عالم- قسمت اول: کوتوله های سفید

ترجمه و تالیف: اصغر ناصری

وقتی ستاره هایی در حد واندازه خورشید ما با از دست دادن ذخیره سوخت هیدروژنی به پایان عمر خود نزدیک می‌شوند، به نوعی ستاره تبهگن به نام کوتوله سفید (white dwarf) تبدیل می‌شوند. در مراحل پایانی سوزاندن ذخیره هسته‌ای، این نوع ستاره ها بیشتر جرم بیرونی خود را دفع کرده و یک سحابی سیاره ای به وجود می آورند. تنها هسته داغ ستاره باقی می‌ماند. این هسته به کوتوله سفید بسیار داغی تبدیل می شود که دمای آن از صدهزار درجه کلوین تجاوز می نماید. اگر کوتوله سفید با جذب ماده از ستارگان مجاور حیات دوباره نیابد، در طی چند میلیارد سال آتی سرد خواهد شد. کوتوله های سفیدی که در نزدیکی ما کشف شده اند اشعه ایکس کم انرژی تابش می کنند. اخیرا مشاهده این ستارگان توسط نور ماوراء بنفش اطلاعات زیادی درباره ترکیب جو نازک این ستاره ها فراهم ساخته است. 

  

سرنوشت خورشید از دید یک هنرمند. خورشید کنونی (سمت چپ) تبدیل شدن آن به غول سرخ پس از پایان سوخت هسته‌ای (وسط) و چروک خوردن آن به شکل کوتوله سفید (راست) 

یک کوتوله سفید نوعی جرمی در حدود خورشید دارد، لیکن اندازه آن تنها کمی از زمین بزرگتر است. کوتوله سفیدی به اندازه زمین چگالی در حد 1x 10⁹ کیلوگرم بر مترمکعب خواهد داشت. به عبارتی چنین کوتوله سفیدی ٢٠٠٠٠٠ برابر چگالتر از زمین است. 

درون یک کوتوله سفید 

یک کوتوله سفید قادر به ایجاد فشار درونی ناشی از انبساط حرارتی نیست، نیروی گرانش باعث تراکم و رمبش (collapse) ستاره می شود بطوریکه حتی الکترونهای پوسته خارجی اتمها به یکدیگر می چسبند. در شرایط عادی الکترونهایی که اسپین یکسان دارند نمی توانند سطوح انرژی یکسان را اشغال نمایند. از آنجایی که الکترون تنها در دوجهت می تواند بچرخد، تنها دو الکترون می توانند یک سطح انرژی معادل را اشغال کنند. این واقعیت به عنوان اصل طرد پاولی موسم است. در یک گاز معمولی به علت فاصله زیاد الکترونها مشکلی ایجاد نمی شود، اما در یک کوتوله سفید بسیار چگال  الکترونها بسیار به یکدیگر نزدیکند بطوریکه ماده سازنده آنها به نام گاز تبهگن (degenerate gas) موسوم گردیده، یعنی حالتی که تمامی سطوح انرژی توسط الکترونها اشغال شده اند. در این حالت کوتوله سفید دیگر قادر به تراکم بیشتر نیست زیرا فضای اضافی دیگری برای اشغال توسط الکترونها نمانده است. 

ستاره شناس هندی سوبرامانیان چاندراسخار کشف کردکه چگالترین کوتوله سفید می تواند حداکثر جرمی ١.٤ برابر جرم خورشید داشته باشد. این عدد به عنوان حد چاندراسخار موسوم است. 

اتمسفر یک کوتوله سفید حالتی بسیار غریب دارد. اتمهای سنگین تر در اتمسفر آن شناورند و اتمهای سبکتردر سطح ستاره باقی می مانند. برخی کوتوله های سفید دارای جوی خالص از هیدروژن یا هلیوم هستند. ارتفاع این جو تنها به چند ده متر می رسد.

دانشمندان بر این باورندکه در زیر اتمسفر بیشتر کوتوله های سفید جبه ای به ضخامت ٥٠ کیلومتر وجود دارد. زیر این جبه شبکه ای بلوری از اتم‌های کربن و اکسیژن خالص قرار دارد. این یکی دیگر از ویژگی های غیرعادی این اجرام آسمانی است. 

  

سحابی سیاره ای نزدیک NGC 2440 که یک کوتوله سفید با دمای سطحی ٢٠٠٠٠٠ هزار درجه سلسیوس را احاطه کرده است. منبع: 

http://astronomy.nmsu.edu/nicole/teaching/astr110/lectures/lecture24/slide03.html 

منبع: 

http://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/science/know_l2/dwarfs.html

اقتصاد دانش محور

ترجمه و تلخیص: اصغر ناصری 

اسفندماه ١٣٨٢ 

در توصیف اقتصاد دانش محور پنج گرایش عمده معرفی شده اند... 

متن کامل مقاله