رویکرد جدید وبلاگ دنیای علم و تکنولوژی

بازدیدکنندگان محترم وبلاگ دنیای علم و تکنولوژی، از این پس مطالب این وبلاگ با دسته بندی ماهانه منتشر می رسد. ماه اردیبهشت ماه علم ستاره شناسی است و تمامی مطالب منتشره در این زمینه خواهند بود.

مروری بر مفهوم بندر هوشمند

گردآوری و تالیف: اصغر ناصری

بنادر به عنوان نقطه اصلی اتصال حمل و نقل دریایی و زمینی، نقش مهمی در توسعه اقتصادی یک کشور دارند. از آنجایی که بیشتر صنایع در کمربند ساحلی قرار دارند، به نوبه خود بر توسعه بنادر تاثیر می گذارند. هم اکنون بیش از 50 هزار کشتی تجاری در سراسر دنیا به انتقال کالاهای تجاری پرداخته و مسئول بیش از 90 درصد تجارت دنیا هستند[1].

توسعه فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی امکانات نوینی در اختیار بنادر قرار داده و گفتمان نوین بنادر هوشمند را فراروی تصمیم سازان و پژوهشگران قرار داده است. این مقدمه کوتاه مروری بر مفهوم بندر هوشمند و مدلهای رایج آن در جهان امروزی دارد.

1. تعاریف موجود از شهر هوشمند

تعریف جهانشمولی از شهر هوشمند[1] در ادبیات علمی وجود ندارد، زیرا مفهوم نوینی است که پیوسته تطور می‌یابد و به پس زمینه استفاده آن بستگی دارد. لیکن دو تعریف زیر بیش از موارد دیگر مورد استفاده قرار گرفته اند:

-         از نقطه نظر سیاسی، شهر هوشمند شهری است که از یک مدل توسعه شهری، زیست محیطی و اجتماعی تبعیت می کند بطوری که سرمایه گذاری در سرمایه های انسانی، زیرساخت حمل و نقل و فناوری های ارتباطی باعث ترویج توسعه پایدار اقتصادی و استاندارد بالایی از کیفیت زندگی می شوند.

-         از نقطه نظر فنی، شهر هوشمند شهری است که زیرساختهای هوشمند مشترک مانند انرژی، آب، حمل و نقل، دفع ضایعات و فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی را بکار می گیرد[2] [2].

کانون تمرکز اصلی توسعه در شهرهای هوشمند سراسر دنیا یکسان نبوده و موارد اصلی زیر را می توان در این رابطه ذکر کرد:

-         تمرکز بر انرژی و محیط زیست: مانند سیدنی (استرالیا)، مالاگا (اسپانیا) و استکهلم (سوئد)

-         تمرکز بر حمل و نقل: مانند آوکلند، پورتلند (ایالات متحده) و ساوت همپتون (انگلستان)

-         تمرکز بر ICT : ماند ژوهانسبورگ (افریقای جنوبی)، هیوستون و بوآز (ایالات متحده)

-         تمرکز بر حاکمیت: مانند ادینبورگ (آسکاتلند)، ماتوسین هاس (پرتقال) و سیراکیوز (ایالات متحده)

-         تمرکز بر اقتصاد: مانند کوچی (هند)، مانادو (اندونزی) و والتا (مالت)

-         تمرکز بر مردم: مانند آیندهوون (هلند)، لوکزامبورگ (لوکزامبورگ) و آیسی له مولینو (فرانسه)

در تمام پروژه های توسعه ای شهر هوشمند سه عامل اساسی به چشم می خورد [3]:

-         نهادی: حاکمیت، اقدامات سیاسی، چارچوب مقررات و چارچوب حقوقی

-         انسانی: آموزش، سرمایه اجتماعی، مراکز پژوهش و توسعه، دانشگاهها

-         فناوری: زیرساخت فیزیکی و منطقی، زیرساخت اطلاعاتی، ICT، فناوری های بیسیم

پیوستگی های متقابل این سه عامل به گونه ای است که می توان گفت شهر هوشمند در ناحیه مشترک این سه دسته از عوامل قرار دارد (شکل 1).

شکل 1. ارتباطات متقابل عوامل سازنده شهر هوشمند

2. امنیت سایبری و زیرساختهای حیاتی

فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی (ICT) بنیان اصلی پروژه های ساخت شهرهای هوشمند یا تطور شهرهای موجود به شکل هوشمند هستند. از جمله مهمترین این فناوری ها می توان به اینترنت، رادیو، تلویزیونهای مداربسته، شبکه های اجتماعی، فیبرهای نوری، مکانیاب ماهواره ای (GPS)، تلفن های هوشمند، تبلت ها، حسگرها، فناوری بیسیم، ماهواره‌ها، رایانش و ابری اشاره کرد.

فناوری های ICT در برابر تهدیدهایی که در فضای سایبری رخ می دهند آسیب پذیر هستند. بدافزارهایی مانند استاکس نت، روباتهی ناشناس یا انکار خدمات رسانی که امروزه به فراوانی وجود دارند می توانند هر پروژه توسعه شهر هوشمند را با اغتشاش مواجه سازند.این امر در مورد تمامی زیرساختهای حیاتی حمل و نقل، انرژی و ارتباطات صادق است.

3. تعداد و پراکندگی شهرهای هوشمند در سراسر دنیا

 به علت نبود یک تعریف عمومی، تعیین تعداد دقیق شهرهای هوشمند در دنیا کار دشواری است. آیا شهری که تنها بر زمینه ای مانند مدیریت انرژی روشنایی عمومی تمرکز کرده هوشمند بشمار می رود؟

از میان 3 میلیون شهر موجود در دنیا تنها در 0.1 درصد آنها پروژه های شهر هوشمند اجرا شده اند. در نشست جهانی شهرهای هوشمند بارسلونا تعداد شهرهای هوشمند دنیا حدود 1100 عدد تخمین زده شدند. پراکندگی آنها نیز به صورت زیر تعیین گردیده است:

-         آمریکای شمالی: 200

-         اروپا: 600

-         آسیا: 200

-         آمریکای جنوبی: 50

-         آفریقا: 25

-         اقیانوسیه: 25

از نظر تامین بودجه، در سطح اروپا 13.6 درصد پروژه های شهر هوشمند توسط سرمایه گذاری خصوصی، 16.3 درصد توسط بودجه شهرداری، 36.4 درصد توسط مشارکت بخش خصوصی و عمومی و 43.2 درصد نیز از محل صندوق تامین سرمایه اتحادیه اروپا تامین سرمایه شده اند.

4. بندر هوشمند

اولین تعریف رسمی از بندر در سال 1923در کنوانسیون ژنو ارائه شد که مطابق آن بندر شهری است در کنار دریا یا آبراهه که امکانات خدماتی به کشتی های اقیانوس پیما برای تجارت جهانی ارائه می کند. در سال 2011 در سومین کتاب سفید حمل و نقل اروپا این تعریف تعمیم یافت تا شامل شبکه های جامع ارتباطی موجود در این شهرهای ویژه گردد. بنادر موجود در دنیا از اندازه های بزرگ با ترافیک 50 میلیون تن در سال تا بسیار کوچک با ترافیک 1 میلیون تن در سال را در بر می گیرند. مدلهای کسب و کار در بنادر مختلف به چهار دسته قابل تفکیک هستند:

-         عمومی: بنادر عمومی یا خدماتی دارای خصلت غالب دولتی هستند تعداد بنادر عمومی در سراسر دنیا د حال کاهش است.

-         ابزاری: در مدل بندر ابزاری، شخصیت حقوقی بندر مالک، توسعه دهنده و نگهدارنده زیرساخت و روساخت بندر است.

-         مدل مالک: مدل بندر-مالک، بر اساس مشارکت بخش خصوصی و عمومی عمل می کند. تحت این مدل، شخصیت حقوقی بندر به عنوان نهاد قانون گذار عمل کرده و خدمات به صورت خصوصی ارائه می شوند.

-         مدل خصوصی: در این مدل بندر و خدمات آن تحت مالکیت خصوصی است. این امر نیاز به انتقال مالکیت زمین از بخش عمومی به خصوصی دارد.

یکی از مدلهای متداول بندر هوشمند توسط کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (آنکتاد) ارائه شده است. در این مدل بنادر به پنج نسل توسعه مطابق جدول شماره 1 تقسیم می گردند.

جدول 1

بطور کلی آنکتاد بر ابعاد فناورانه شهرهای هوشمند تکیه دارد و تحقق اهداف اقتصادی بندر هوشمند را از طریق پیاده سازی فناوری های پایدار میسر می بیند در حالی که در مدلهای ترویج داده شده توسط اتحادیه اروپا، ابعاد قانونی و مقرراتی اولویت بیشتری دارند [3].

مراجع

[1]. International Chamber of Shipping (2018), http://www.ics-shipping.org/shipping-facts/shipping-and-world-trade

[2]. http://www.smartcities.at/assets/Publikationen/Weitere‐Publikationen‐zum‐

Thema/mappingsmartcities.pdf

[3]. Smart Port, University of Strathclyde, Athens.

---

[1] . Smart City

[2] . ISO-37150/2014