طبقه بندی ستاره ها

 گردآوری و تالیف: اصغر ناصری ([e-mail])

طبقه بندی ستاره ها (Stellar classification) برپایه دمای سطحی آنها انجام می شود که توسط قانون جابجایی وین تعیین می شود. ستاره ها عملکردی شبیه تابش کننده های جسم سیاه دارند، یعنی جسم یا سیستمی که تمام انرژی تابشی که به آن برخورد می کند را جذب می نماید و انرژی جذب شده را بر اساس ویژگی های تابشی خود (و نه نوع انرژی دریافتی) باز می تاباند. 

بر اساس قانون وین، وقتی دمای یک تابش کننده جسم سیاه افزایش می‌یابد، انرژی کلی تابش شده از آن نیز افزایش یافته و نوک قله منحنی تابش آن به سمت طول موج های کوتاه تر جابجا می شود. حاصلضرب طول موج قله و دمای جسم همواره برابر مقدار ثابتی است. 

  

بر این اساس ستارگان به هفت رده تقسیم می شوند: 

رده	دمای سطحی (کلوین)	رنگ ظاهری
O	30000-60000	آبی
B	10000-30000	آبی - سفید
A	7500-10000	سفید
F	6000-7500	سفید - زرد
G	5000-6000	زرد (خورشید)
K	3500-5000	زرد-نارنجی
M	3500>	قرمز

 

 ستارگان رده O 

 ستارگان رده O بسیار درخشان و داغ هستند بطوریکه بیشتر تابش آنها بصورت اشعه ماوراء بنفش است. رنگ آنها از شدت داغی به آبی گراییده است. این ستاره ها بسیار نادرند بطوری که از هر ٣ میلیون ستاره معمولی یکی به این صورت است. قدرت تابندگی این ستاره ها یک میلیون بار بیشتر از خورشید ماست. این ستاره ها نمی توانند دارای سیستم های سیاره ای باشند زیرا هر جرمی در اطراف خود را تبخیر می کنند. به علت شدت زیاد واکنش های هسته ای در مرکز آنها، این ستاره ها سوخت هیدروژن خود را بسرعت به پایان رسانده و لذا اولین نوع ستاره هایی هستند که رشته اصلی را ترک می کنند. 

یکی از معروفترین این ستاره ها، سه تایی زتا اوریونز یا آلنیتاک در انتهای کمربند اوریون است که به فاصله ٨٠٠ سال نوری از ما قرار دارد. یکی از این ستاره ها قطری ٢٠ برابر خورشید و جرمی ٢٨ برابر آن دارد. در شکل زیر اندازه این ستاره با خورشید زردرنگ ما مقایسه شده است.

 

ستارگان رده B 

 ستارگان این رده نیز بسیار داغ و درخشان هستند. طیف آنها بیشتر شامل عنصر هلیوم است. این ستاره ها بیشتر به صورت خوشه ای به چشم می خورند. ستاره رایگل (Rigel) بزرگترین ستاره خوشه اوریون و ششمین ستاره بزرگی که در آسمان دیده می شود، یکی از ستاره های معروف این رده است. شعاع آن ٧٨ برابر خورشید، جرم آن ١٧ برابر خورشید ودمای سطحی آن حدود ١١٠٠٠ کلوین است. این ستاره یک ابرغول آبی-سفید به شمار می آید.

ستارگان رده A

ستارگان این رده از پرشمارترین ستارگانی هستند که توسط چشم غیرمسلح دیده می شوند. حدود یکی از هر ١٦٠ ستاره رشته اصلی از این نوع هستند. در طیف آنها علاوه بر خطوط پرقدرت هیدروژن، عناصری چون آهن، منیزیوم، سیلیسیون و کلسیوم نیز دیده می شود. ستاره سیریوس معروفترین ستاره این رده است. ستاره سیریوس درخشانترین ستاره در آسمان شب است. قدر ظاهری این ستاره 1.46- است. دلیل درخشندگی زیاد آن علاوه بر دمای سطحی زیاد، نزدیکی نسبی به زمین (حدود ٨.٦ سال نوری) است. جرم این ستاره ٢ برابر خورشید و شعاع آن ١.٧ برابر خورشید است. سیریوس در واقع یک زوج دوتایی متشکل از سیریوس آ و کوتوله سفیدی به نام سیریوس بی است که به دور آن می چرخد.

 

ستارگان رده F

رنگ این ستاره ها سفید است. حدود ١ در ٣٣ ستاره رشته اصلی از این نوع است. 

ستارگان رده G

معروفترین ستاره آسمان یعنی خورشید متعلق به این دسته است. حدود ١ از هر ١٣ ستاره رشته اصلی متعلق به این رده می باشد. آلفاقنطورس نزدیکترین ستاره به زمین بعد از خورشید نیز از این رده است. 

ستارگان رده K

برخی از ابرغول ها متعلق به این رده می باشند. ابرغول نارنجی آرکتاروس متعلق به این رده است.

ستارگان رده M

پر شمارترین ستاره های رده اصلی هستند. بیشتر آنها از نوع کوتوله های قرمزند لیکن برخی از غول ها و ابرغول ها مانند آنتارس، ابط الجوزا و متغیرهای مایرا متعلق به این رده هستند. 

مراجعی برای مطالعه بیشتر: 

1. http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/wien.html 

2. http://en.wikipedia.org/wiki/Stellar_classification