فرایند تقسیم سلولی

ترجمه و تدوین: اصغر ناصری

سلول های جنسی انسان (اسپرم و تخمک) دارای مجموعه کاملی از کروموزوم های پدر یا مادر خود هستند. سلول های جنسی که گامت نیز نامیده می شوند، با یکدیگر ترکیب شده و سلولهای پیکری (سوماتیک) را می سازند. بنابراین سلولهای پیکری از هر کروموزوم دوتا در خود دارند (یکی از سلول جنسی نر و یکی از سلول جنسی ماده). عدد هاپلوئید (n) تعداد کروموزومها در یک گامت را نشان می دهد. یک سلول پیکری دوتا از هر کروموزوم دارد بنابراین دیپلوئید است.

هر سلول پیکری انسان دارای 46 کروموزوم است که دو مجموعه کامل هاپلوئیدی مشتمل بر 23 کروموزوم هومولوگ (همانند) تشکیل می دهند. لیکن بسیاری از اندام واره ها دارای بیش از دو مجموعه کروموزوم هومولوگ هستند و به آنها پلی پوئید گفته می شود.

بیشتر سلولهای انسانی در طول زندگی فرد تولید مثل کرده یا جایگزین می شوند. لیکن فرایند تولید مثل سلولی با بر نوع سلول تفاوت می کند. سلولهای پیکری یا سوماتیک مانند آنهایی که پوست، مو یا ماهیچه را می سازند توسط فرایند میتوز (mitosis) تکثیر می شوند. سلولهای جنسی (اسرم و تخمک) در اندامهای جنسی فرد نر و ماده توسط میوز (meiosis) تکثیر می شوند. از آنجایی که اکثریت سلولهای بدن سوماتیک هستند، میتوز متداولترین شکل تکثیر سلولی است.

میتوز

در این فرایند یک سلول پیکری به دو سلول جدید که کاملا شبیه سلول اولیه هستند تقسیم میشود. سلولهای پیکری انسان در طی شش مرحله مختلف که بسته به نوع بافت بین نیم تا یک ساعت و نیم طول می کشد به دو سلول کاملا مشابه تقسیم می شود.

شش مرحله میتوز

مراحل فرایند میتوز

برای دانلود فیلمی از فرایند واقعی میتوز روی این لینک کلیک کنید.

قبل از شروع فرایند میتوز، سلولها در مرحله اینترفاز بسر می برند که مرحله استراحت بین تقسیمات میتوزی است. در این مرحله کروموزوم ها قبل تشخیص نیستند و به شکل یک توده آزاد از مولکولهای  DNA کشیده داخل هسته سلول دیده می شوند. نسخه برداری از کروموزوم ها و سایر فرایندهای سلولی پیش از شروع عملی میتوز انجام می شود. علاوه براین، سلولها در این مرحله فعالیت های متابولیکی معمولی خود را انجام می دهند. بیشتر سلولهای پیکری پستانداران 90 درصد زندگی خود را در مرحله اینترفاز می گذرانند.

اینترفاز

اولین مرحله میتوز پروفاز نام دارد که در این مرحله کروموزومهای دوتایی به شکل رشته نخ متراکم شده و قابل دیدن می شوند. دو سانتریول به سمت قسمت های مخالف سلول حرکت می کنند. در همین زمان غشای هسته شروع به شکسته شدن می کند.

پروفاز

در طی فرایند متافاز غشای هسته ناپدید شده و کروموزومها در وسط راه بین دو سانتریول به صف می شوند. قسمت مرکزی هر دو کروموزوم جفت (سنتروم) توسط رشته های نخ مانندی به سانتریولها که در دو قطب مخالف سلول هستند وصل می شود.

متافاز

در طی آنافاز کروماتیدهای هر کروموزوم (نیمه های هر جفت کروموزوم) در محل سنتروم ها از هم جدا شده و سپس به سمت قطب های مخالف دو طرف سلول مهاجرت می کنند.

آنافاز

در طی تلوفاز، دو غشای مجزای سلولی به وجود آمده که دو مجموعه معادل از کروموزومها را در بر می گیرند. در همان زمان ماده سلولی (سیتوپلاسم) بین دو سلول جدید تقسیم می شود و غشای سلول شروع به تنگ شدن در محل جدایش دو سلول می نماید.

 

تلوفاز

نهایتا دو سلول معادل از یکدیگر جدا شده و هرکدام دوباره وارد مرحله اینترفاز شده تا برای یک مرحله تقسیم میتوزی دیگر آماده شوند. در این وضعیت کروموزومها دوباره غیرقابل مشاهده شده و درست قبل از شروع یک تقسیم میتوزی دیگر، همانند سازی می کنند.

(ادامه دارد)