دستگاه ایمنی ما چگونه کار می کند؟

منبع:

https://www.medicalnewstoday.com/articles/320101

دستگاه ایمنی ما کلید بقای ماست. بدون یک دستگاه ایمنی بدن ما در برابر حملات باکتریها، ویروسها، انگلها و سایر عوامل خارجی بی دفاع خواهد بود.

دستگاه ایمنی در سراسر بدن پراکنده شده و شامل انواع بسیاری از سلولها، اندامواره ها، پروتئین ها و بافت های مختلف است. اصل حیاتی این است که این دستگاه بتواند بافت های بدن ما را از عوامل خارجی و نیز سلولهای مرده و معیوب تشخیص دهد. اگر دستگاه ایمنی یک عامل بیماری زا (پاتوژن) را تشخیص دهد، یک پاسخ ایمنی شکل می گیرد.

گلبولهای سفید خون

گلبولهای سفید خون لیوکوسیت leukocyte نیز نامیده می شوند. آنها در رگهای خونی سراسر بدن و رگهای لنفاوی (lymphatic) که به موازات سیاهرگها و سرخرگها گسترده شده اند گردش می کنند. گلبولهای سفید در گشت دایمی هستند و بدنبال عوامل بیماریزا می گردند. وقتی به هدفی برخوردند، شروع به تکثیر کرده و سیگنالهایی را به انواع دیگر سلولهای دفاعی می فرستند تا همان کار را انجام دهند.

گلبولهای سفید ما در مکانهای مختلفی از بدن به نام اندامهای لنفی (lymphoid organs) قرار دارند که شامل موارد زیر هستند:

تیموس – غده ای بین ریه ها و درست زیر گردن

طحال – اندامی که خون را تصفیه می کند و در قسمت بالایی و چپ شکم قرار دارد.

مغز استخوان – که در مرکز استخوان یافت شده و تولید کننده گلبولهای قرمز خون است.

گره های لنفی – غده های کوچکی که در سراسر بدن قرار داشته و با رگهای لنفی به هم پیوسته اند.

دستگاه لنفاوی بدن. منبع: ویکی پدیا

دو نوع اصلی لوکوسیت ها عبارتند از:

1.      فاگوسیت ها: که عوامل بیماری زا را محاصره کرده و خورده و سپس تجزیه می کنند انواع مختلف آنها عبارتند از:

نیوتروفیل ها – که متداولترین نوع لوکوسیت بوده و به باکتری ها حمله می کنند.

مونوسیت ها – که بزرگترین نوع بوده و نقشهای مختلفی بر عهده دارند.

ماکروفاژها – که بدنبال عوامل بیماریزا گشته و سلولهای مرده یا معیوب را نیز می خورند.

سلولهای mast – که به التیام زخمها کمک کرده و در برابر عوامل بیماریزا دفاع می کنند.

2.      لنفوسیت ها: که به بدن کمک می کند مهاجمین قبلی را به یاد آورده و در صورت حمله مجدد آنها را سریعتر شناسایی کند. لنفوسیت ها زندگی خود را در مغز استخوان شروع می کنند. برخی در آنجا باقیمانده و به لنفوسیت B تبدیل می شوند و برخی نیز به تیموس رفته و به لنفوسیت T مبدل می شوند. این دو نوع سلول نقش های متفاوتی دارند:

لنفوسیت های B آنتی بادی تولید کرده و به هشداررسانی به لنفوسیت های T یاری می رسانند.

لنفوسیت های T سلولهای معیوب در بدن را تخریب کرده و به سایر لوکوسیت ها یاری می رسانند.

تصویر میکروسکوپ الکترونی از یک فاگوسیت در حال خوردن باکتریهای مهاجم. منبع sciencephoto.com

پاسخ دستگاه ایمنی چگونه است؟

دستگاه ایمنی باید قادر به تشخیص خودی از غیرخودی باشد. این کار را بوسیله شناسایی پروتئین هایی که در سطح سلول یافته می شود به انجام می رساند. دستگاه ایمنی یادگرفت است که پروتئین های خودی را در اولین مرحله نادیده بگیرد.

یک آنتی ژن هر ماده ای است که بتواند موجب یک پاسخ ایمنی شود. در بسیاری حالات، یک آنتی ژن یک باکتری، قارچ، ویروس، سم یا جسم خارجی است. اما می تواند یکی از سلولهای معیوب یا مرده بدن نیز باشد. در ابتدا گستره ای از انواع سلولها با همکاری هم، به شناسایی آنتی ژن به عنوان مهاجم مبادرت می ورزند.

نقش لنفوسیت B

به محض اینکه لنفوسیت B آنتی ژن را شناسایی کرد، شروع به ترشح آنتی بادی می کند. آنتی بادی ها پروتئین های خاصی هستند که به آنتی ژن خاصی می چسبند. هر سلول B نوع خاصی آنتی بادی می سازد. برای مثال یک سلول B ممکن است بر علیه بکتری مولد ذات الریه آنتی بادی بسازد و دیگری ویروس مولد سرماخوردگی معمولی را شناسایی کند. آنتی بادی ها بخشی از خانواده بزرگی از مواد شیمیایی به نام ایمونوگلوبین ها هستند که نقش های متعددی در پاسخ ایمنی بدن ایفا می کنند:

ایمونوگلوبین G (IgG) که میکروبها را نشان دار می سازد بطوری که سایر سلولها بتوانند آنها را شناخته و به آنها بپردازند.

IgM – متخصص کشتن باکتری هاست.

IgA – در سیالاتی مانند اشک و بزاق جمع شده و از دروازه های ورودی بدن محافظت می کند.

IgE- در برابر انگلها محافظت کرده و نیز عامل ایجاد حساسیت هاست.

IgD- به لنفوسیت B چسبیده باقی می ماند و به آنها در شروع پاسخ ایمنی یاری می رساند.

آنتی بادی ها به آنتی ژن می چسبند اما آنها را نمی کشند، تنها علامت گذاری می کنند تا توسط فاگوسیتها شناسایی شده و از بین بروند.

نقش لنفوسیت های T

انواع متمایزی از لنفوسیت T وجود دارد:

لنفوسیت T یاری رسان (Th cells) – که پاسخ ایمنی را هماهنگ می کنند. برخی با سایر سلولها همکاری کرده و برخی سلولهای B را به ترشح آنتی بادی تحریک می کنند. سایرین نیز سلولهای T یا فاگوسیت های ذره خوار بیشتری را جذب می کنند.

سلولهای T قاتل – یا لنفوسیت های T سایتوتوکسیک که به سایر سلولها حمله می کنند. آنها اغلب برای مبارزه با ویروسها مفیدند. با شناسایی بخش های کوچکی از ویروسها بر بیرون سلولهای آلوده شده عمل کرده و سلولهای آلوده را از بین می برند.

ایمنی

دستگاه ایمنی هر فردی متفاوت از دیگری است ولی به عنوان یک قاعده کلی در طی دوران بلوغ نیرومندتر می شود. به همین دلیل جوانها کمتر بیمار می شوند.

به مجرد تولید یک آنتی بادی، یک نسخه از آن در بدن باقی می ماند تا اگر همان نوع آنتی ژن ظاهر شود، بتواند سریعتر به ان حمله کند. به همین دلیل برخی بیماری ها مانند آبله مرغان تنها یک بار فرد را مبتلا می سازند و پس از آن بدن در برابر بیماری ایمنی پیدا می کند. سه نوع ایمنی وجود دارد:

ایمنی ذاتی (innate immunity): همه ما با سطحی ایمنی ذاتی به دنیا می آییم. لایه های حفاظتی بدن مانند پوست و بزاق این ایمنی را ایجاد می کنند. اگر عامل بیماریزا از این لایه ها بگذرد ایمنی اکتسابی وارد عمل می شود.

ایمنی اکتسابی (تطابقی): با گذشت زمان ما در برابر بیماری هایی که به آنها مبتلا شده ایم ایمنی اکتسابی پیدا می‌کنیم. واکسن ها نیز کتابخانه ای از آنتی بادی ها در اختیار بدن قرار می دهند که علیه عوامل بیماریزای متداول بکار روند.

ایمنی غیرفعال: که از مادر به کودک در شکم وی و نیز توسط شیر مادر منتقل می شود تا در برابر بیماریها در مراحل اولیه زندگی به کودک کمک کند.