اولین مرکز رشد تجاری^{^[2]} در سال 1959 در نیویورک، در پاسخ به یک نیاز محلی تاسیس شد. کارخانه ماسی – فرگوسن^{^[3]} دربهای خود را بسته بود و کارکنان آن بیکار شده بودند. تعدادی از کارکنان باسابقه از سوی بقیه انتخاب شدند تا در ساختمانهای تعطیل شده کارخانه کسب و کار جدیدی را آغاز کنند. آنها بزودی متوجه شدند که مجموعه مهارتهای لازم برای به راه انداختن یک کسب و کار جدید را ندارند. آنها به کمک در زمینه ایجاد یک طرح تجاری، حسابداری، بازاریابی، موارد قانونی، بانکداری و تکنیکهای فروش نیاز داشتند. وقتی کمکهای مورد نیاز فراهم شد، شرکت شروع به پیشرفت و رونق یافتن نمود. فراهم کنندگان این کمکهای فنی و فکری سنگ بنای اولین مرکز رشد را گذاشته بودند.

اولین محرک بزرگ توسعه مراکز رشد، توسط مدیریت بنگاههای اقتصادی کوچک آمریکا^{^[4]} اعمال شد که توسعه مراکز رشد را در فاصله سالهای 1984 تا 1987 موجب گردید. تعداد مراکز رشد در فاصله این سالها از 20 عدد تا 70 عدد افزایش پیدا کرد.

اکنون حدود 850 مرکز رشد در آمریکای شمالی و حدود 3500 عدد در سراسر دنیا وجود دارند (شامل 800 عدد در اروپا که تقریباً 300 تای آنها خصوصی هستند). بیشتر ایالات آمریکا اقدام به برپایی مراکز رشد نموده اند تا نیازهای محلی خود را برطرف نمایند. این نیازها می توانند شامل موارد زیر یاشند: برنامه های بازسازی اقتصادی، توسعه تکنولوژی هدفمند، توانبخشی اقتصادی دارندگان بنکاههای کوچک، و مراکز رشد ویژه برای بخشهای صنعتی (کار با چوب، پردازش مواد غذایی، تکنولوژیهای پزشکی، سرامیک، نرم افزار، و غیره).

تعاریف و مفاهیم

یک مرکز رشد تجاری، ابزاری برای توسعه اقتصادی است که برای شتاب بخشی به رشد و موفقیت شرکتهای کارآفرین، از طریق ارائه خدمات و منابع پشتیبانی تجاری طراحی شده است. هدف اصلی یک مرکز رشد تجاری، توسعه شرکتهای موفق است که بتوانند در حالت قابل دوام از نظر اقتصادی و متکی به خود، از مرکز رشد خارج شوند. این فارغ اتحصیلان مرکز رشد، ایجاد اشتغال کرده، تکنولوژیهای جدید را به ابعاد تجاری رسانده و اقتصادهای ملی و محلی را قدرت می‌بخشند. به علت ماهیت اشتغال زایی این موسسات، مراکز رشد امروزه بعنوان ابزار اصلی توسعه اقتصادی شناخته می‌شوند.

مراکز رشد با فراهم ساختن امکانات، فضای کاری و تجهیزات اجاره ای، همچنین خدمات پشتیبانی فنی و کمک در جهت دستیابی به منابع مالی از مشتریان خود حمایت می کنند.

اکثر بنگاههای کوچک در سه یا پنج سال اول تاسیس خود با ورشکستگی مواجه می شوند. مطالعات نشان می دهند که دو دلیل اصلی این شکستها عدم تجربه کافی در مدیریت و سرمایه ناکافی می باشد. بقیه دلایل این امر عبارتند از:

· برنامه ریزی نامناسب
· فقدان دانش یازار
· عدم جستجوی توصیه های متخصصین
· فقدان برنامه ریزی و بازبینی مالی
· تمرکز دارندگان بنگاهها بر رفتارهای تاکتیکی بجای رفتار استراتژیک

مراکز رشد تجاری با کارآفرینان همکاری می کنند تا ریسکها را کاهش دهند، مسائل و مشکلات را سریعتر حل کنند، منحنی یادگیری را کوتاهتر کنند و احتمال موفقیت را بهبود بخشند. مطابق آمار 87 درصد بنگاههای کوچک که توسط یک مرکز رشد حمایت شده اند عمری بیش از 5 سال داشته اند^{^[5]}.

دو اصل اساسی که اثربخشی مراکز رشد را مشخص می کنند عبارتند از^{^[6]}:

· مراکز رشد با به حداکثر رسانیدن موفقیت شرکتهای نوظهور اثر مهمی در سالم سازی اقتصاد دارند.
· مرکز رشد خود یک مدل دینامیک از عملیات تجاری کارا و پایدار است.

یک مرکز رشد با تمرکز بر تکنولوژی^{^[7]}، بعنوان مکانی برای معرفی و الهام بخشیدن به ایده ها، روشها، فرایندها و محصولات دانش ـ پایه^{^[8]} است. این مراکز رشد باعث تسریع فرایند تبدیل ابداعات و نوآوریها به زمینه های عملی می گردند.

مرکز رشد خدمات فنی مهندسی

جایگاه خدمات فنی مهندسی در توسعه اقتصادی

همچنانکه در بخش قبلی این گزارش اشاره شد، یکی از اهداف مراکز رشد، تامین خدمات پشتیبانی فنی برای شرکتهای نوپا و تازه تاسیس است. بجا است در ابتدا نگاهی به اهمیت و جایگاه خدمات فنی مهندسی در توسعه اقتصادی داشته باشیم.

در جملة آغازین کتاب "Successful Services Exporting" که توسط سازمان تجارت جهانی منتشر گردیده است, می‌خوانیم^{^[9]}:

"جهانی شدن بازارها تا حد بسیار زیادی به دلیل بین‌المللی شدن بخش خدمات است. خدمات، گرچه اغلب برای سیاستگذاری ناملموس است, اما نقش حیاتی را در تسهیل تمام جوانب فعالیتهای اقتصادی ایفا می‌کند."

خدمات هم‌اکنون حدود دوسوم فعالیت‌های اقتصادی دنیا را به خود اختصاص داده است. در سال 1995, از 100 شرکت برتر جهان از حیث در‌آمد، 52 درصد را شرکت‌های خدماتی تشکیل داده‌اند. نکتة جالب توجه آنکه تعداد متوسط کارکنان این شرکتها, حدود نصف تعداد متوسط کارکنان 48 درصد باقیمانده است. به عبارت دیگر در 52 شرکت از 100 شرکت برتر دنیا که خدماتی بوده‌اند, درآمد سرانة هر فرد شاغل حدود دو برابر درآمد سرانة 48 شرکت صنعتی بوده است.

کنفرانس تجارت و توسعه ملل‌متحد (انکتاد) دریافته است که وجود و عدم وجود خدمات تخصصی حرفه‌ای و کسب‌وکار, وجه تمایز اساسی بین کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه است. در دسترس بودن اینگونه شرکتها, تأثیر چشمگیری بر ساختار هزینه‌ای شرکتها دارد. در صورت عدم وجود چنین شرکتهایی، نیازهای کارشناسی یا باید در همان کشور به وسیلة استخدام متخصصان تأمین شود که در اینصورت هزینه‌های ثابت عملیاتی افزایش می‌یابد و یا از طریق یک فروشنده خارجی تأمین می‌شود که در نتیجه موجب افزایش واردات می‌شود. درصورت وجود خدمات تخصصی به صورت مؤسسات مستقل در داخل کشور، شرکتها می‌توانند قراردادهایی برای تخصص موردنیاز خود انعقاد نموده و از تخصص آنها به صورت پاره‌وقت (که از لحاظ هزینه نسبت به کار کارشناسان تمام‌وقت مقرون به صرفه ‌تر است) استفاده کنند. مطالعات انجام‌ شده توسط بانک آسیایی توسعه در اندونزی و مالزی نشان می‌دهد که برای رقابت در بازارهای جهانی، صادرکنندگان کالاها و خدمات در این کشورها تا حد بسیار بالایی وابسته به وجود خدمات خارجی هستند^{^[10]}.