مقایسه کابین خلبان چند هواپیمای جنگی

تنها مقایسه تجهیزات داخلی کابین خلبان هواپیماهای جنگی نسل های مختلف می تواند سیر پیشرفت تکنولوژی هوا فضا را بخوبی نشان دهد. 

  

هواپیمای جنگی P-38 متعلق به زمان جنگ جهانی دوم 

 

کابین خلبان جنگنده نسل اول میگ ١٥ که در سالهای ١٩٥٠ تا ١٩٥٣ نقش موثری در جنگ کره ایفا کرد. 

  

میگ ٢١ روسی که در زمان خود سریعترین هواپیمای جنگی محسوب می شد. این جنگنده از نسل دوم است. 

 

کابین مدل اولیه جنگنده بمب افکن اف ٤ فانتوم که نسل سومی محسوب می شود. 

 

جنگنده اف ١٥ ایگل که موفق ترین جنگنده نسل چهارم محسوب می شود. جای عقربه های پر تعداد آنالوگ را صفحات نمایش کامپیوتری گرفته است. 

 

اف ١٨ سوپر هورنت که نسل چهار و نیم محسوب می شود. 

 

کابین خلبان جنگنده اف ٢٢ مدرنترین جنگنده نسل پنجم جهان 

 

جنگنده نسل پنجمی اف ٣٥ لایتنینگ. تمامی اطلاعات در یک مانیتور کامپیوتری 

مشاهده می شود.

تکنولوژی بالهای متغیر

یک بال با زاویه برگشت متغیر (variable-sweep wing) نوعی بال متحرک است که می تواند در طی پرواز هواپیما به عقب برگشته و سپس به مکان اولیه خود بازگردد. این امر امکان می دهد که هواپیما بر حسب شرایط پرواز، هندسه خود را در حین پرواز تغییر دهد. 

بطور کلی یک بال به عقب برگشته برای سرعت های بالا مناسب تر است، در حالی که بال مستقیم (مانند هواپیمای قدیمی) در سرعت های پایین کارایی بالاتری دارد و امکان می دهد هواپیما سوخت و بار بیشتری حمل کرده و نیز کارایی میدانی خود را افزایش دهد. در هواپیماهایی که دارای بال متغیر هستند، خلبان می تواند بر حسب سرعت هواپیما زاویه بال را تغییر دهد. این گونه هواپیماها می توانند در سرعت های پایین و بالا کارایی داشته باشند. به همین دلیل ازاین تکنولوژی بیشتردر هواپیماهای نظامی استفاده می شود. 

از سالهای دهه ١٩٤٠ تا ١٩٧٠ تعدادی نمونه موفق از این هواپیماها ساخته شدند. لیکن پیشرفت های اخیر در زمینه تکنولوژی کنترل پرواز و مواد سازه‌ای به طراحان اجازه داده است که عملکرد مورد نیاز در طیف وسیعی از سرعت ها را تامین کرده و در نتیجه نیاز به تکنولوژی بال متغیر را برطرف نموده است. 

هواپیماهای بال متغیر تولید شده 

١. بمب افکن B-1 Lancer 

بمب افکن استراتژیک بی ١ لانسر در اکتبر ١٩٨٦ وارد نیروی هوایی آمریکا شده و هنوز در حال خدمت می باشد. این بمب افکن مافوق صوت یکی از مولفه های اصلی نیروی بمب افکن دوربرد آمریکا می باشد. در حال حاضر پس از بازنشسته شدن گرومن اف ١٤ تامکت و اف ١١١ این هواپیما، تنها هواپیمای بال متغیر موجود در نیروی هوایی آمریکا می باشد. 

این هواپیما قادر است با سرعت ١٣٤٠ کیلومتر بر ساعت در ارتفاع بالا پرواز کند. به علت آیرودینامیک پیشرفته قادر است در ارتفاع ٦٠ متری عملیات انجام دهد. برد ١٢٠٠٠ کیلومتر و سقف پرواز ١٨٠٠٠ متر آنرا بصورت یک بمب افکن استراتژیک موفق درآورده است. از این بمب افکن در جنگ آمریکا علیه عراق استفاده وسیعی شد.  

 

2. بمب افکن سبک General Dynamics F-111 Aardvark 

این بمب افکن که در سال 1967 وارد نبروب هوایی آمریکا شد در زمان خود از چند تکنولوژی پیشرو از قبیل بالهای متغیر، موتورهای توربوفان مجهز به پس سوز و رادار حرکت موازی عوارض زمینی (terrian folowing radar) برای حرکت با سرعت بالا در ارتفاع پایین برخوردار بود. تکنولوژی مورد استفاده در این جنگنده محرک روسها برای ابداع هواپیمای بال متغیر سوخوی 24 بود. این هواپیما هم اکنون توسط اف 15 استرایک ایگل برای ماموریت های کوتاه برد بمباران دقیق و با بی 1 برای بمباران بلند برد استراتژیک جایگزین شده است. 

این هواپیما در سالهای پایانی جنگ ویتنام مورد استفاده علیه ویتنام شمالی قرار گرفت. این بمب افکن قادر به حمل محموله بمبی معادل چهار فانتوم اف 4 بود. آخرین عملیات این جنگنده در جنگ دوم خلیج علیه عراق بود. 

مشخصات: 

1. طول: 22.4 متر 

2. حداکثر وزن 45 هزار و 300 کیلوگرم 

3. حداکثر سرعت 2655 کیلومتر بر ساعت در ارتفاع بالا 

 

اف 111 آردوارک 

3. گرومن اف- 14 تامکت 

جنگنده شکاری رهگیر اف 14 تا مدت ها یک جنگنده برتری هوایی بی رقیب بشمار می رفت. رادار بسیار پیشرفته APG-71 به این جنگنده امکان می داد 24 هدف هوایی را بطور همزمان رهگیری کرده و با موشک های هدایت شونده دوربرد فونیکس خود تا شش تا از آنها را شکار کند، در حالی که به رهگیری سایر اهداف ادامه می دهد. این هواپیمای مافوق صوت بر اساس تجارب جنگ ویتنام علیه میگ های روسیه طراحی و ساخته شد. 

ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران تنها کشورهای دارنده این جنگنده هستند. در سال 2007 این جنگنده از خدمت نیروی هوایی آمریکا بازنشسته شده و جای خود را به اف 18 سوپر هورنت داد. این جنگنده در زمان خود جایگزین اف 4 فانتوم نیروی هوایی آمریکا محسوب می شد. 

در طی جنگ ایران و عراق اف 14 های نیروی هوایی ایران توانستند بیش از 100 فروند از هواپیماهای متجاوز عراقی را در درگیری مستقیم هوایی سرنگون سازند در حالی که تنها 5 مورد تلفات ثبت شده داشتند. نقطه برتری اف 14 های ایرانی علاوه بر کارآزمودگی و رشادت خلبانان ایرانی، موشک های هدایت شونده فونیکس بود که می توانستند قبل از آگاهی خلبانان عراقی از حضور جنگنده اف 14، هواپیماهای عراقی را سرنگون سازند. 

پنج نسل هواپیماهای جنگنده شکاری (۴)

٦. جنگنده های نسل پنجم (٢٠٠٥ تاکنون) 

نسل پنجم جنگنده های برتری هوایی در جنگنده لاکهید مارتین/بوئینگ اف ٢٢ راپتور تجلی پیدا کرده است. این ماشین های جنگی حاصل آخرین پیشرفت ها درصنایع هوافضا و الکترونیک می‌باشند و برای عمل در یک فضای جنگی کاملا شبکه ای و با قابلیت رادارگریزی حداکثر طراحی شده‌اند. ویژگی های این نسل از جنگنده ها را می توان بشرح زیر برشمرد: 

• استفاده از رادارهای چندوظیفه‌ای AESA با پهنای باند بالا و احتمال پایین اختلال در انتقال داده ها. رادارهای AESA امواج خود را در طول باندهای فرکانسی متعددی ارسال می کنند که امکان تشخیص آنها را از نویز پس زمینه ای برای رادارهای دشمن بسیار دشوار می سازد. بدین ترتیب هاپیمای جنگنده می تواند بسیار پنهان از دید رادار بماند. 
• سیستم آگاهی موقعیتی برای جستجو و ردیابی مادون قرمز SAIRST که بطور خودکار تمامی اهداف دشمن را در اطراف هواپیما شناسایی می کند. 
• استفاده از مدارهای مجتمع بسیار سریع VHSIC با دیتاباس های پرسرعت برایپردازش اطلاعاتی که از تمامی سنسورهای هواپیما به کامپیوتر مرکزی آن ارسال می‌شوند. 
• سیستم های متمرکز سنجش سلامت هواپیما برای آسان شدن کار نگهداری و تعمیر هواپیما 
• استفاده از موتورهایی با قابلیت thrust-vectoring با نازل های خروجی متغیر که با هدایت جریان جت گاز خروجی در مسیر دلخواه بر قدرت و قابلیت مانور هواپیما می افزایند و در عین حال مسافت نشست و برخاست هواپیما را بسیار کوتاه می‌کنند. 
• قابلیت سوپرکروز که حرکت طولانی مدت با سرعت بالای صوت را بدون استفاده از سیستم پس سوز امکان پذیر می‌سازد. این امر علاوه بر کاهش مصرف سوخت و افزودن بر برد هواپیما، از خط اثر حرارتی هواپیما درنبردهای هوای شدید می کاهد.  
• رادارگریزی حداکثری که با استفاده از تکنولوژی های نوین طراحی آیرودینامیکی ومواد ویژه جاذب امواج رادار به انجام رسیده است.

تمامی این ویژگی ها به جنگنده نسل پنجم قابلیت از بین بردن هواپیمای دشمن در اولین برخورد را می دهد. 

هم اکنون تنها جنگنده نسل پنجم عملیاتی اف ٢٢ آمریکا می باشد. لیکن جنگنده های دیگری نیز توسط کشورهای مختلف در حال توسعه است. تصاویر زیر این جنگنده ها را نشان می‌دهند. 

 

اف-٢٢ راپتور 

 

هواپیمای عمودپرواز F-35 JSF آمریکا که هنوز مراحل آزمایشی خودرا می‌گذراند. 

 

Sukhoi PAK FA  روسیه که بین سالهای ٢٠١٢ تا ٢٠١٥ عرضه خواهد شد 

تالیف و تدوین: اصغر ناصری مهرماه ١٣٨٩

پنج نسل هواپیماهای جنگنده شکاری (۳)

٥. جنگنده های نسل ٤.٥

پایان جنگ سرد در سال ١٩٩١ باعث شد دولت ها به میزان زیادی بودجه نظامی خود را کاهش دهند. توسعه  پژوهش در زمینه صنایع هوایی نیز کاهش یافت. در طرف دیگر کاهش موجودی صنایع هوایی باعث تمرکز آنها بر توسعه سلاح های پیشرفته تر در کمیت های محدودتر گردید. پیشرفت تکنولوژی میکروچیپ و نیمه هادی منجر به توسعه نسلی واسطه ای از جنگنده ها به نام جنگنده های نسل چهار و نیم گردید. 

ویژگی های اصلی این زیرنسل عبارتند از سیستم های هدایت خودکار دیجیتالی پیشرفته و مواد پیشرفته هوا-فضا،‌ کاهش اثر هواپیماها بر صفحه رادار (رادارگریزی در محدوده فرکانس های رادیویی) و یکپارچگی بالا میان سیستم هدایت و آتش. تکنولوژی های کلیدی بکار رفته در سلاح‌های این جنگنده ها عبارتند از موشک های هوا به هوا با برد فراتر از دید مرئی (beyond-visual-range)، سیستم هدایت سلاح با استفاده از GPS، رادار های solid-state phased-array، دوربین های کار گذاشته شده در کلاه خلبان و لینک های داده ضد پارازیت. قابلیت thrust vectoring نیز بر قابلیت مانور هواپیماها تا حد زیادی می افزود. جنگنده های این نسل عمدتا چند منظوره هستند و برای درگیری هوایی و حمله به اهداف زمینی بطور توام ساخت شده اند.

برخی جنگنده های این نسل در اصل از ارتقای جنگنده های نسل پیشین حاصل شده اند. در زیر تصویر برخی جنگنده های مهم این نسل آورده شده است. 

 

اف ١٨ - سوپر هورنت 

 

گریپن - سوئد 

 

میگ ٣٥ روسیه 

(ادامه دارد)

پنج نسل هواپیماهای جنگنده شکاری (۲)

۴. جنگنده های نسل چهارم (دهه ۱۹۷۰ تا میانه دهه ۱۹۹۰) 

جنگنده های نسل چهارم حاصل پیشرفت در تجهیزات هدایت خودکار هواپیما و بکارگیری نظریات مربوط به افزایش قابلیت های آیرودینامیکی هواپیماهای جت بودند. در این جنگنده ها به جای تکیه صرف بر سرعت و ارتفاع پرواز، به قابلیت ایجاد تغییرات سریع در سرعت، ارتفاع و جهت پرواز تکیه شده بود. اهرم های مکانیکی بتدریج جای خود را به کنترل های الکترونیکی و دیجیتالی دادند. 

سایر پیشرفت های خیره کننده در هواپیماهای این نسل شامل رادار کنترل آتش پالس-داپلر، نمایشگرهای تمام دیجیتال بالاسری (head-up displays) و نمایشگرهای چند منظوره بود که بتدریج به ابزارهای اساسی هواپیماها تبدیل شدند. مواد کمپوزیتی به شکل المان‌های سازه ای لانه زنبوری از آلومینیوم و لایه های اپوکسی گرافیتی در سطوح کنترل پرواز و پوسته هواپیما بکار رفتند که باعث کاهش قابل ملاحظه وزن هواپیماها و افزایش قابلیت حمل بار آنها شد. 

جنگنده های این نسل از قابلیت مانور بالایی برخوردار بوده و در تعقیب وگریز هوایی بسیار برتر از نسل پیشین خود هستند. نمونه عالی یک جنگنده نسل چهارم اف ١٥ ایگل آمریکا است که دارای تمام ویژگی های یک جنگنده برتری هوایی است. نمونه دیگریاز این جنگنده به نام اف ١٥ استرایک ایگل برای ایفای نقش دوگانه جنگنده بمب افکن طراحی شده است. به اف ١٥ نام روبات پرنده لقب داده اند زیرا پرواز عملا توسط یک کامپیوتر مرکزی که فرمانهای خود را از خلبان و سایر حسگرها و منابع ورودی هواپیما می گیرد، کنترل می شود. اف ١٥ موفق ترین هواپیمای جنگی دنیا محسوب میشود، زیرا در ازای ١٠٠ مورد شکار هواپیمای دشمن درطول بکارگیری این هواپیما توسط کشورهای مختلف، حتی یک عدد از این هواپیماها نیز در جنگ سرنگون نشده است. 

یکی از خیره کننده ترین ویژگی های این گونه هواپیماها، قابلیت رادارگریزی یا stealth است که باعث می شود اثر بجای گذاشته شده توسط این هواپیماها بر روی صفحه رادار دشمن به حداقل برسد. البته قابلیت رادارگریزی کامل در جنگنده های نسل پنجم به تکامل خود رسیده است. اشکال زیر برخی از جنگنده های نسل چهارم را نشان می دهند. 

    

اف ١٥ ایگل                                        سوخوی - ٢٧ فلانکر 

 

اف ١٦ فالکن 

(ادامه دارد)